Prix Pictet và những bức ảnh 'nặng tựa ngàn cân' về thế giới ta đang sống

Trên một màn chiếu phim khổng lồ được dựng lên trong một mái vòm kiểu La Mã cổ đại tại thành phố Arles, Pháp, người xem có thể chiêm ngưỡng hàng chục bức ảnh khác nhau.

Sự kiện diễn ra vào ngày 5/7 này thực chất là lễ kỷ niệm 10 năm giải thưởng Prix Pictet, một điểm nhấn của trong ngày hội nhiếp ảnh thường niên Rencontre d'Arles.

Đây là một trong những giải thưởng nhiếp ảnh có tiền thưởng cao nhất, lên tới 100.000 franc Thụy Sĩ (khoảng 101.000 USD), được tài trợ bởi Pictet, một ngân hàng tư nhân Thụy Sĩ. Sự kiện được tổ chức nhằm nhấn mạnh việc duy trì sự bền vững của môi trường, một điều mà các doanh nghiệp tài chính giàu có thường không hay nghĩ đến.

Những bức ảnh có thể là dòng sông Dương Tử rộng lớn ở Trung Quốc ngập trong bụi sương độc hại mỗi buổi sáng, với những ống khói khổng lồ xả hàng tấn khói bụi và khí thải vào không khí. Đó cũng là mặt đường nhựa bị nứt toác ra từ một trận nổ bom ở Iraq. Hay là xác chết của một con hải âu với phần bụng bị rạch ra. Trong đó chứa đầy những thứ rác bằng nhựa dẻo mà nó hiểu nhầm là đồ ăn.

Khi các nhiếp ảnh gia đang ngày càng tỏ ra quan tâm hơn đến chủ nghĩa khái niệm, thì những người chiến thắng vốn bị cho là lỗi thời, lại càng muốn chú trọng hơn vào mục đích chính của nhiếp ảnh, là cho người xem nhìn thấy thế giới này như thế nào, và nếu có thể, thay đổi nó.

Mười tám tháng chuẩn bị cho giải thưởng trải qua rất nhiều công đoạn. Đầu tiên, ban tổ chức sẽ công bố một chủ đề liên quan đến tính bền vững, với những chủ đề trước đó bao gồm "Nước", "Trái đất", "Sự tiêu thụ", "Rối loạn" và "Không gian".

Sau đó 300 người bao gồm cả các giám đốc bảo tàng, người điều hành phòng tranh, nhà báo và các chuyên gia nghệ thuật sẽ tham gia bầu chọn các tác phẩm của 600 nhiếp ảnh gia.

Một danh sách rút gọn bao gồm 10 người sẽ được đưa ra ở giai đoạn tiếp theo. Sau khoảng hơn một năm, tên người chiến thắng chung cuộc sẽ được công bố, tác phẩm thắng giải sẽ được đem trưng bày khắp thế giới.

Trong 10 năm qua, tác phẩm từ giải thưởng Prix Pictet đã được trưng bày tại 40 thành phố và thu hút đến 400 triệu người xem, theo các nhà tổ chức ước tính, bao gồm cả một số lượng lớn khán giả theo dõi trực tuyến. Tại thành phố Mexico năm nay, có đến 86.000 người đã đến tham quan triển lãm

Mặc dù nhiều tên tuổi lớn trong làng nhiếp ảnh như Edward Burtynsky, Andreas Gursky và Thomas Struth luôn xuất hiện trong danh sách, các giám khảo vẫn khiến những nhà phê bình ngạc nhiên khi chọn trao giải cho những nhiếp ảnh gia tay ngang.

Người đầu tiên thắng giải là nhiếp ảnh gia nghiệp dư đến từ Canada, Benoit Aquin, với một loạt các hình ảnh siêu thực về những cơn bão bụi ở Trung Quốc.

Bốn năm sau, Luc Delahaye, một phóng viên ảnh đã từ bỏ công việc bàn giấy để mang đến những hình ảnh vô cùng đặc biệt, nằm giữa ranh giới của đưa tin ở vùng chiến sự và khám phá cảnh đẹp thiên nhiên.

Ông Aquin cho biết mình cảm thấy bị thu hút bởi những cơn bão bụi sau khi bị mắc kẹt ở Mông Cổ vào năm 2002.

Qua nghiên cứu về hiện tượng này, ông biết rằng hơn một phần tư diện tích đất của Trung Quốc hiện nay là sa mạc, và tình trạng này hiện vẫn đang gia tăng do việc phát triển chăn nuôi quá mức.

Những bức ảnh chụp của ông vào năm 2007, thể hiện không gian rộng lớn, với lớp bụi màu cam bao trùm toàn bộ cảnh vật. Chúng đem đến một lời cảnh báo, rằng tận thế sẽ xảy ra nếu như không có biện pháp ngăn chặn.

Nhiếp ảnh gia người Ireland Richard Mosse là người chiến thắng năm 2017. Anh nổi tiếng với những tấm hình khắc họa lại hình ảnh con đường mòn của người di cư và trại tị nạn được chụp bằng máy ảnh quân sự.

Người chiến thắng năm 2016 là nghệ sĩ Valérie Belin. Cô đã tái hiện lại thói quen lạm dụng sản phẩm nhựa, qua phong cách hội họa Hà Lan từ thế kỉ 17. Trong đó, các sản phẩm bằng nhựa từ khắp nơi, như đầu mannequin, dây nhựa, hoa giả, đồ chơi trẻ con tạo thành một mớ hổ lốn, nhưng lại gợi lên trong lòng nhiếp ảnh gia này một sự phấn khích khó tả.

The Prix Pictet không phải là chưa từng bị chỉ trích, khi có người cho rằng chủ đề mà giải thưởng đưa ra là quá rộng, còn các bức ảnh thì lại muôn màu muôn vẻ, nên người ta rất khó để biết được mục đích chính trong này là gì.

Sam Stourdzé, giám đốc của Arles cho biết, bất chấp những tranh cãi về hình thức hay mục đích của Prix Pictet, điều quan trọng nhất là chất lượng và chiều sâu ý nghĩa của các bức ảnh. “Có rất nhiều bức ảnh cho bạn thấy được thế giới này là như thế nào, và Prix Pictet trân trọng những điều đó. Anh không cần phải là một phóng viên ảnh để biết được những gì đang diễn ra".

Một vài phút sau khi buổi trình chiếu vào kết thúc, ánh sáng trong mái vòm được tắt bớt đi, và chủ đề mới nhất cho giải thưởng được công bố: "Hy vọng".

Khác với tác phẩm trước, định hướng chủ đề này lạc quan hơn, nhưng vẫn hết sức thiết thực khi những mối quan ngại về sự biến đổi khí hậu, vấn đề rác thải, hay cách các quốc gia ứng phó với vấn đề trên vẫn còn gia tăng.

Tác phẩm đáp ứng được yêu cầu đặt ra sẽ được công bố 2 tháng tới và trưng bày tại Bảo tàng Victoria và Albert ở London vào mùa thu năm 2019.