• Về đầu trang
Nhật Thanh
Nhật Thanh

Hậu 'Captain Marvel': Nữ quyền, bình đẳng giới và sắc tộc - có đáng để cãi nhau chí chết?

Voices

Lưu ý: Bài viết dựa trên quan điểm cá nhân.

Captain Marvel công chiếu chưa lâu nhưng những tranh cãi đã diễn ra gay gắt từ trước đó. Sau khi phim ra mắt rộng rãi, những "cuộc chiến vô cực" trên mạng xã hội có vẻ càng trở nên nghiêm trọng hơn lúc Black Panther được đề cử Oscar phim hay nhất. Những cuộc giao tranh không tiếng súng, thay vào đó là tiếng... gõ phím.

Đi kèm với chủ đề về Captain Marvel là hàng loạt bài viết nâng cao quan điểm cá nhân xuất hiện trên mạng xã hội với những từ khóa "nữ quyền", "bình đẳng giới" không ngoài mục đích thể hiện cái tôi và hạ thấp người bất đồng ý kiến. Dường như có một bộ phận người xem ẩn dưới cái mặt nạ "fan cứng" đang lợi dụng các giá trị xã hội, hành xử như những "social justice warrior" cực đoan và hiếu chiến khiến không khí fandom trở nên rất nặng nề.

111

Black Panther và Captain Marvel, hai phim gần đây của MCU đề cao giá trị xã hội. Cả hai được cho là thành công trên nhiều mặt nhưng kèm theo nhiều tai tiếng và gây tranh cãi.

Lại quay ngược thời gian trở về với những tranh cãi ban đầu xoay quanh phát ngôn của Brie Larson, khi nữ diên viên này than phiền rằng những buổi họp báo mà cô tham dự đều có quá nhiều phóng viên "white male" (nam da trắng) dẫn đến cơn mưa gạch đá dành cho phim trước cả khi công chiếu. Với tư cách là một người đọc comic và theo dõi MCU từ những ngày đầu tiên, mình (người viết) thực sự quan tâm đến những gì mà Brie Larson đã nói, vì nó thực sự là phát pháo đầu khơi mào cho tất cả, ảnh hưởng đến cách mà mọi người tiếp cận phim Captain Marvel, tạo nên những định kiến ban đầu gây chia rẽ.

222

Brie Larson từng có phát ngôn gây sốc khiến dư luận đặt câu hỏi về tư cách nhưng vẫn nghiễm nhiên trở thành biểu tượng nữ quyền trong thời gian gần đây.

Cuộc sống không đơn thuần là một mệnh đề về số lượng "1+1=2" và một vấn nạn (như bất bình đẳng giới) không thể giải quyết chỉ bằng việc "bớt cái abc một ít, tăng cái xyz một ít" như cách Brie Larson đã đề cập. Dựa trên một số thống kê về sự tương quan giữa nam - nữ, da trắng - da màu trong Vũ trụ phim Marvel (MCU) có thể thấy chính nội tại MCU cũng không hề cân bằng trên phương diện giới tính và sắc tộc.

Quả thực, đâu có đơn giản chỉ muốn "nhiều đen ít trắng", "nhiều nữ bớt nam" hay "nam làm được cái này, nữ cũng phải làm được vậy (hoặc hơn vậy)" là tốt. Mãi tranh cãi về những giá trị xã hội, phải chăng chúng ta đã quên đi giá trị nghệ thuật mà một bộ phim điện ảnh cần có?

10 năm qua, MCU không hề "cân bằng" trên phương diện sắc tộc

Thực ra những chỉ trích về sự chênh lệch đen - trắng, nam - nữ đã nhắm đến MCU từ lâu và chính thức bùng nổ vào năm 2016, khi nhân vật Ancient One trong Dr. Strange do Tilda Swinton thủ vai gây tranh cãi. Nhân vật pháp sư này vốn là gốc Châu Á và có giới tính nam theo nguyên tác nhưng đã biến thành nữ và bị "tẩy trắng" khi lên phim. Trong bối cảnh ở đất nước Nepal, hình ảnh nữ pháp sư da trắng mắt xanh có vẻ không liên quan và khá phản cảm với một bộ phận người xem. Sau vụ đó, chủ tịch Kevin Feige đã ghi nhận và hứa sau này MCU sẽ "đa dạng" hơn.

Tạm lấy cột mốc thời gian với "siêu phẩm 10 năm" Avengers: Infinity War năm 2018, phim đánh dấu một quá trình phát triển để tính xem liệu 10 năm qua có gì đặc biệt trong sự đa dạng hóa của MCU? Hãy phân loại ra các nhóm diễn viên theo cách mà Brie Larson đã làm, bao gồm: nam giới và nữ giới, da trắng (nhóm đại chủng Âu - Caucasian) và... không trắng (gồm da đen gốc Phi, da vàng gốc Châu Á, Hispanic, Mỹ Latinh, người bản xứ Mỹ và các quần đảo thuộc Châu Đại Dương). Sau đó chúng ta xét xem tương quan về số lượng của họ như thế nào?

1

Theo thống kê trên (số liệu Forbes) có 61% diễn viên đóng phim MCU là gốc đại chủng Âu Caucasian, tức da trắng. Trong khi đó có 20% là người da đen, 8% người có dòng máu lai (multiracial), 4% gốc Tây Ban Nha và Mỹ Latinh (Spanish, Hispanic, Latino), B gốc Đông Á, 1% Nam Á, 1% Trung Đông/Ả Rập. Rõ ràng da trắng chiếm đa số!

Vậy, bản thân những con người quan trọng nhất làm nên bộ mặt của MCU vốn là da trắng đại chủng Âu. Đấy là chênh lệch về số lượng. Vậy còn về tỷ lệ những diễn viên đóng chính được xuất hiện trên màn ảnh chiếm phần lớn thời lượng phim thì sao? Khán giả của MCU đã được xem diễn viên da trắng nhiều hơn hay da màu nhiều hơn? Hãy xem biểu đồ sau (số liệu Forbes).

2

So sánh tương quan tỷ lệ diễn viên đóng chính trong phim MCU giữa da màu và da trắng.

69% diễn viên chính quan trọng làm nên những trụ cột của MCU là người da trắng. Nhắc đến MCU, bạn nhớ tới ai? Robert Downey Jr.’s vai Iron Man, Chris Evans với vai Captain America, Chris Hemsworth hóa thân vào Thor... Tất cả họ đều có phim riêng và phim team-up. Tất nhiên nếu ai đó có ý định bảo Marvel đổi màu da các diễn viên chính như đã làm với Ancient One thì thật ngốc nghếch. Cho đến hiện tại vẫn chỉ có Black Panther của Chadwick Boseman là nhân vật da màu có cả phim riêng và team-up. Để có cái nhìn chi tiết hơn, hãy xem qua thống kê của IMDB về tương quan màu da giữa những diễn viên quan trọng (và nhận nhiều thù lao nhất) trong mỗi phim.

4

Da trắng lại chiếm đa số. 45/69 diễn viên quan trọng là người da trắng.

Đấy là trên màn ảnh rộng, còn phía sau hậu trường thì thế nào? Hãy thống kê xem, có bao nhiêu đạo diễn da màu tham gia làm phim MCU trong 10 năm qua?

5

Bao nhiêu đạo diễn và biên kịch da màu đã tham gia chỉ đạo và viết kịch bản cho phim MCU?

Tính đến thời điểm này, chỉ có 4 người da màu cầm trịch phim MCU, Hawk Ostby - tác giả viết kịch bản cho Iron Man, Taika Waititi - đạo diễn Thor: Ragnarok; Ryan Coogler - đạo diễn và cùng viết kịch bản Black Panther và Joe Robert Cole đồng tác giả viết kịch bản Black Panther.

Tất nhiên chúng ta không thể nói rằng phim có nhân vật chính là siêu anh hùng da trắng thì phải do đạo diễn da trắng chỉ đạo, còn phim có nhân vật chính là siêu anh hùng da màu thì phải giao cho đạo diễn cũng da màu. Bằng chứng là Taika Waititi đã khá thành công với Thor: Ragnarok. Thế nhưng, bạn đọc có nghĩ rằng nếu MCU thuê một đạo diễn da trắng chỉ đạo Black Panther sẽ dẫn đến tranh cãi lớn hay không? Thực ra đạo diễn Black Panther - Ryan Coogler là một người Mỹ gốc Phi hoàn toàn sinh ra và lớn lên ở California, Mỹ. Coogler học phổ thông ở trường dòng Công Giáo La Mã và không có ghi nhận rằng ông đã trải nghiệm thực tế về cuộc sống và văn hóa bản xứ ở một đất nước Châu Phi nào.

Đó là lý do khi nhắc đến Black Panther, một số học giả và trí thức sinh ra và lớn lên ở Châu Phi đã cho rằng đó là một bộ phim méo mó về văn hóa Châu Phi được nhào nặn bởi tư tưởng và cách nhìn của người Mỹ da trắng. Phim với bối cảnh Châu Phi, do người Mỹ gốc Phi đạo diễn, bởi người Mỹ gốc Phi đóng chính nhưng lại vì lợi ích của người Mỹ da trắng, những giá trị mà phim đề cao không còn thuần túy là giá trị xã hội, đó là "giá trị Mỹ" (chi tiết đọc bài này).

Tỷ lệ về giới tính tương quan ra sao?

Trước hết, chúng ta hãy xem có bao nhiêu đạo diễn nữ được "chạm tay" vào máy quay sau hậu trường những phim bom tấn của MCU? Tính đến cột mốc 10 năm của Infinity War thì chỉ là 1 mà thôi. Và Nicole Perlman cũng chỉ là đồng biên kịch cho Guardian of the Galaxy chứ không phải là người toàn quyền viết kịch bản.

6

97.7% đạo diễn và biên kịch phim MCU là nam.

Trong khi đó, có nhiều đạo diễn và biên kịch nam giới được ký hợp đồng nhiều lần để đạo diễn hoặc viết kịch bản phim MCU. Ví dụ như Stephen McFeely và Christopher Markus từng nhiều lần viết kịch bản cho các phim: Captain America: The First Avenger, Thor: The Dark World, Captain America: The Winter Soldier, Captain America: Civil War Avengers: Infinity War. Còn anh em nhà Russo thì đã chỉ đạo hầu hết những phim lớn của MCU, sắp tới đây là Avengers: Endgame, nếu lập luận như Brie Larson thì liệu một ai đó có thể đặt câu hỏi vì sao Marvel và Disney không thuê đạo diễn nữ cho siêu phẩm này được không?

Nếu tính cả Captain Marvel mới công chiếu gần đây thì chúng ta cũng chỉ có thêm 1 đạo diễn nữ Anna Boden - cùng với chồng cô là Ryan Fleck. Như vậy, cho đến khi phim riêng của Black Widow do nữ đạo diễn Cate Shortland chỉ đạo ra mắt (chưa rõ thời điểm công chiếu) thì MCU vẫn chưa có một phim nào hoàn toàn được đạo diễn bởi nữ giới.

Tiếp tục, hãy xem có bao nhiêu diễn viên nữ được đóng vai quan trọng và được trả thù lao tương đối cao trong MCU so với diễn viên nam qua số liệu thống kê cũng của IMDB:

2 1

Một lần nữa, số lượng diễn viên nam lại chiếm đến khoảng 70% tổng số các vai diễn quan trọng nếu so với nữ.

Liệu Brie Larson có tâm tư về hiện trạng này và lo lắng cho những chị em đồng nghiệp của mình không, hay số lượng phóng viên nam da trắng ở buổi họp báo mới phản ánh rõ vấn nạn kỳ thị sắc tộc và giới tính khiến cô quan tâm hơn?

"Bất cập" tồn tại ở MCU: tôn sùng giá trị xã hội méo mó, quên đi giá trị nghệ thuật của một phim điện ảnh

Trở lại với hiện tượng Captain Marvel, quả thực đây là là một bộ phim kỳ lạ nếu không muốn nói là đầy nghịch lý. Trước khi phim công chiếu thậm chí Rotten Tomatoes đã phải bỏ nút "not interested" trên trang riêng của Captain Marvel vì quá nhiều review xấu thậm chí công kích cá nhân Brie Larson đến từ vô số người dùng, khiến doanh thu dự kiến của phim bị sụt giảm nghiêm trọng từ 180 triệu USD xuống chỉ còn 80 triệu USD. Quả thực, các fan cứng của MCU đã lo sốt vó, trong khi Marvel và Disney không có động thái lo lắng gì.

333

Bình luận chỉ trích, đánh giá xấu Black Panther trên Rotten Tomatoes vì phát ngôn của Brie Larson.

Tiếp đó, ngay sau những suất chiếu sớm từ ngày 5 đến 7 tháng 3 thì hàng loạt lời chê trách từ các tờ báo uy tín cũng bắt đầu xuất hiện cho rằng Captain Marvel là một bộ phim "qua loa", "đầu voi đuôi chuột" và tâng bốc nữ quyền quá lố. Riêng diễn xuất của Brie Larson bị đánh là khá gượng gạo cứng nhắc, không thực sự hợp vai, thậm chí có tin hành lang cho rằng chủ tịch Walt Disney Bob Iger đã không hài lòng với những gì nữ diễn viên này thể hiện. Cây bút của một tờ báo lớn ở Việt Nam thì bình luận rằng phim đang cố "nhét người đàn bà vào bộ giáp đàn ông".

3333

Báo BBC: "Captain Marvel: phim về nữ siêu anh hùng bị giới phê bình đánh giá là qua loa chiếu lệ"

Nhiều khán giả khá thất vọng khi những gì họ mong chờ đã không thành hiện thực, trước khi phim công chiếu nhiều tin đồn từ chính diễn viên Samuel L. Jackson rằng nhân vật Captain Marvel mạnh siêu cấp vũ trụ, có thể di chuyển cả hành tinh, riêng Brie Larson tự tin nhân vật mình thủ vai có thể đánh đấm cả với Superman... Thế nhưng những gì diễn ra trên phim hoàn toàn ngược lại, những pha hành động thiếu đầu tư và diễn ra chóng vánh.

Lướt trên mạng xã hội Facebook hoặc các diễn đàn, chúng ta thấy nhiều lời khen chung chung, lấy lệ hoặc né tránh: "phim làm theo kiểu an toàn", "phim là mảnh ghép dành cho Avengers: Endgame", "xem phim giải trí là chính"...Những điểm sáng được công nhận thì hầu như đều xoay quanh các yếu tố phụ "mèo Goose dễ thương", "lý do Nick Fury bị chột mắt", "2 after credit có giá trị" hoặc giá trị xã hội "nêu cao nữ quyền". Còn lại, toàn là những màn đấu khẩu và công kích lẫn nhau giữa các cá nhân và tập thể.

444

Một review của "fan cứng" đánh giá cao Captain Marvel. Trước khi bắt đầu đánh giá phải công kích người trái quan điểm. Sau đó tự cho rằng những người xem khác không đủ quan tâm tìm hiểu nhân vật còn mình thì đã rất chịu khó nghiên cứu? Mạng xã hội đang trở thành một môi trường "toxic", ngập tràn những bài viết khắc sâu mâu thuẫn, dễ gây khẩu chiến như thế này.

Hầu như không có nhiều phân tích kỹ lưỡng về những yếu tố nghệ thuật chủ đạo của một phim điện ảnh như góc quay, đổ bóng, ánh sáng (phim lạm dụng cảnh ngược sáng khá nhiều và phản tác dụng gây khó chịu cho người xem). Trên phương diện một phim hành động, chẳng mấy ai đào sâu tìm hiểu xem biên đạo võ thuật như thế nào, các thế võ được sử dụng trong phim, tương quan sức mạnh (power scale) giữa các nhân vật có bất hợp lý, logic trong tương tác vật lý của những pha đánh đấm ra sao?

555

Một bài đánh giá của một bạn nữ tự xưng là fan cuồng phim siêu anh hùng. Mở đầu bài viết đã ngay lập tức cho rằng phim bị chê nhạt vì toàn được review bởi nam giới... Còn con gái, hễ thấy phim nữ quyền là phải căng mắt ra? Hơn hết, chỉ xem phim cho "vui mắt".

Cách biên tập, cắt ghép các cảnh có chỗ nào hay, chỗ nào dở khi phim dùng lối dẫn chuyện rời rạc với nhiều hồi ức của nhân vật chính đan xen với tình tiết hiện tại (flashback)? Quan trọng nhất, một phim siêu anh hùng có chính diện - phản diện, vậy trận "đấu boss" diễn ra bao lâu, có hoành tráng không và cớ gì lại trở thành đầu voi đuôi chuột? Về âm nhạc, soundtrack Captain Marvel có một theme riêng nào đáng nhớ không, do nhà soạn nhạc danh tiếng nào viết nên? Nguyên tác truyện tranh có được bám sát hay bị bóp méo hoàn toàn? (bằng chứng là Captain Marvel hoàn toàn thay đổi sự kiện Secret Invasion trong nguyên tác truyện tranh khi biến tộc Skrull thành những nạn nhân tội nghiệp).

333 1

Tiếp tục bài đánh giá của bạn nữ bên trên, tự nhận không đủ trình độ nên không bàn được về kịch bản, chỉ đánh giá phim dựa trên nữ quyền. Nếu ai cũng đánh giá như thế này thì ngành điện ảnh sẽ ra sao đây?

Có quá nhiều câu hỏi chuyên môn về Captain Marvel mà câu trả lời là con số không tròn trĩnh. Thật lạ lùng khi những yếu tố nghệ thuật quan trọng quyết định chất lượng của một bộ phim lại không được xem trọng. Đây đó chỉ thấy kêu gào về nữ quyền, bình đẳng giới, mèo và after credit. Điều này cũng lại nhắc nhớ đến Black Panther, một bộ phim có giá trị kêu gọi chống nạn phân biệt chủng tộc nhưng chất lượng chuyên môn khá thấp, thậm chí đoạn "đấu boss" giữa Black Panther và Killmonger bị đánh giá là CGI giả tạo, hình âm kém. Có người vì bất bình nên đã làm một video châm biếm: Black Panther - một phim năm 2018 có đồ họa cứ như game trên hệ máy PS2 ra mắt cách đây 20 năm (clip bên dưới). Ấy vậy mà "báo đen" vẫn thắng lớn với doanh thu 1,3 tỷ USD, mang về 7 đề cử và 3 tượng vàng Oscar khiến nhiều người "trợn mắt".

Tiếp bước Black Panther, Captain Marvel cũng không hề thua kém. Bất chấp những lời chỉ trích của người xem, kể cả những bài đánh giá vạch trần sự kém cỏi của giới phê bình chuyên môn, nữ phi công Carol Danvers dưới diễn xuất của Brie Larson vẫn thu về bộn tiền trong những ngày công chiếu đầu tiên.

Với những gì đã diễn ra, dễ hiểu khi có nghi vấn rằng đa số khán giả đổ xô đi xem Captain Marvel vào những ngày công chiếu đầu tiên không phải vì họ yêu thích nhân vật chính hoặc vì phim hay xuất sắc, mà là tò mò muốn đi xem và cùng "hít drama" xung quanh phim, rồi vì nữ quyền đang là "trend" cần phải bắt kịp hay vì họ yêu "boss mèo" lông vàng óng mượt biết mọc xúc tu cắn người? Có lẽ cần thêm thời gian để chứng minh chất lượng thực sự của một tác phẩm nghệ thuật thay vì những "chiêu trò marketing" xung quanh nó.

666

Tờ New York Times bình luận châm biếm:

Hay hơn tất cả, là một con mèo vàng. Tôi sẽ không bao giờ ghét nổi bộ phim với một con mèo vàng.

Thị hiếu người xem ngày càng đơn giản hay những chiêu trò của nhà sản xuất đã thành công khi sự hiện diện của một con mèo lại trở nên hấp dẫn hơn cả câu chuyện về nhân vật chính?

Nếu chúng ta cứ ủng hộ cách làm phim "mì ăn liền" của nhà sản xuất, lấy tiền khán giả kiểu "easy money" nhờ vào cái bình phong hoa mỹ của các giá trị xã hội (như tiêu đề châm biếm ở trang bìa tờ Chicago Tribune: "Feminist Franchise" - kinh doanh nhượng quyền thương mại dựa trên... nữ quyền) thì hậu quả là càng ngày càng có nhiều những phim kém chất lượng nhưng được đề cao quá đáng. Nhà sản xuất tạo tiếng vang cho phim bằng cách để cộng đồng fan tự khoét sâu mâu thuẫn dẫn đến tranh cãi, tên tuổi nhân vật truyện tranh lan truyền nhanh chóng nhưng đi kèm cùng tai tiếng mãi về sau.

777

Đến đây chắc các bạn cũng đã thấy "thực tế nghiệt ngã" như thế nào và trong thời gian sắp tới thì tình trạng này cũng sẽ không thể thay đổi trong một sớm một chiều. Bởi thế, nếu ai đó muốn lợi dụng yếu tố sắc tộc, giới tính và các giá trị xã hội bị bóp méo để tâng bốc cho quan điểm cá nhân rồi công kích người khác thì hãy nên xem lại. Vì thực sự, nó không liên quan lắm đến chất lượng hay giá trị nghệ thuật của những bộ phim mà bạn đã và đang chờ được xem đâu.

Độc giả có thể gửi các bài viết bày tỏ quan điểm của mình về mục Voices thông qua địa chỉ email: share@lostbird.vn

Theo: Tổng Hợp
  • Bình luận
  • Lưu tin xem sau
  • Bình luận
  • Copy link
  • Chia sẻ facebook

Bình luận (0)

Trở thành người đầu tiên bình luận trong bài viết này.