Khám phá nhiều ẩn số thú vị từ chế độ ăn độc đáo của người Okinawa

Kéo dài tuổi xuân luôn là mong ước của tất cả mọi người trên thế giới này. Do đó, việc tìm kiếm loại thần dược có thể giúp kéo dài thanh xuân đã được thực hiện trong suốt hàng thế kỉ và diễn ra ở nhiều lục địa.

Nhưng gần đây, cuộc săn lùng ấy dường như đang dồn sự chú ý về quần đảo Okinawa. Không chỉ bởi nơi đây tập trung nhiều cư dân lớn tuổi nhất trên Trái Đất mà những người có tuổi thọ cao đó hầu hết đều có sức khỏe rất tốt trong suốt cuộc đời của họ.

Đặc biệt hơn, cứ 100 người Okinawa thì sẽ có 68 người đạt được độ tuổi 100, con số này cao gấp 3 lần ở Mỹ. Ngay cả trên thang đo tham chiếu trong cùng quốc gia, kết quả cho thấy người Okinawa có cơ hội sống thọ hơn người Nhật ở các vùng đất khác 40%.

Các nhà khoa học dã dành hàng thập kỉ để khám phá bí mật về tuổi thọ của người Okinawa, cả về gen và lối sống. Một trong những yếu tố thú vị gần đây mà họ đã tìm ra và cảm thấy thú vị đó chính là người dân ở quần đảo này có chế độ ăn với tỉ lệ carb cao đặc biệt so với protein. Trong đó, khoai lang là nguồn chính cung cấp calo cho mọi nhu cầu thiết yếu.

“Đây dường như là điều trái ngược khi mà hầu hết mọi người đều chủ trương thực hiện chế độ ăn với nhiều protein và ít carb” – Samantha Salon-Biet, người có nhiều công trình nghiên cứu về dinh dưỡng và tuổi thọ ở Đại học Sydney. Dù các chế độ ăn ít carb nhiều protein như Atkins hay Paleo ngày càng phổ biến, vẫn có ít bằng chứng chứng tỏ rằng những chế độ ăn này mang lại sức khỏe lâu dài.

Liệu chế độ ăn như người Okinawa với tỉ lệ carb-protein là 10:1 có phải là bí mật cho cuộc sống lâu dài và khỏe mạnh? Vẫn còn quá sớm để đưa ra bất cứ kết luận nào nhưng với những bằng chứng mới nhất dựa trên quan sát của các nhà khoa học và các thí nghiệm trên động vật thì giả thuyết này rất đáng được quan tâm. Theo đó, chế độ ăn ít protein, nhiều carb tốt tạo các phản ứng sinh lý khác nhau, bảo vệ chúng ta khỏi các bệnh về tim mạch hay ung thư. Do đó, chế độ ăn như người Okinawa đạt được tỉ lệ chuẩn để mang đến cho cơ thể những lợi ích như trên.

Hầu hết các công trình này đều là những nghiên cứu về người sống 100 tuổi ở Okinawa – viết tắt là OCS (Okinawa Centenarian Study). OCS là nơi thực hiện các điều tra về dân số già từ năm 1975. OCS đã khảo sát cư dân khắp 150 quần đảo ở Okinawa và cho đến năm 2016, trung tâm này đã kiểm tra trên hơn 1000 người có tuổi thọ bằng hoặc hơn 100 tuổi.

Khác với những người lớn tuổi khác, người dân Okinawa gần như không phải chịu những tác động thông thường của lão hóa. Do đó, gần như 2/3 trong số họ sống độc lập không phụ thuộc cho đến năm 97 tuổi. Điều này rất đáng chú ý bởi người Okinawa dường như không có các dấu hiệu điển hình của bệnh tim mạch, cũng như không có sự tích tụ vôi hóa xung quanh động mạch gây nên suy tim. Những cư dân lâu đời nhất ở Okinawa cũng có tỷ lệ ung thư, tiểu đường và chứng mất trí thấp hơn nhiều so với các dân cư các vùng đất khác.

Với kết quả đó, có thể nói rằng Okinawa có dân số với những đặc điểm rất đặc biệt. Nhưng liệu điều gì có thể giải thích được rằng họ có tuổi thọ phi thường đến vậy?

Di truyền có thể là một trong những nhân tố quan trọng. Nhờ vào vị trí địa lý xa xôi, Okinawa đã tự đặt mình vào sự cô lập trong suốt chiều dài lịch sử, do đó người dân nơi đây có bộ hồ sơ di truyền độc đáo và duy nhất.

Các nghiên cứu sơ bộ cho thấy các biến thể gen APOE4 trong cơ thể họ khá thấp, do đó ít nguy cơ mắc bệnh về tim mạch và Alzheimer. Người Okinawa cũng có thể mang trong mình một biến thể bảo vệ của gen FOXO3 liên quan đến việc điều chỉnh sự trao đổi chất và tăng trưởng tế bào. Kết quả là họ sẽ có một tầm vóc nhỏ bé hơn nhưng bù lại họ có thể giảm các nguy cơ mắc bệnh liên quan đến tuổi tác và cả ung thư.

Dù vậy, gen di truyền không phải là lí do duy nhất để giải thích về tuổi thọ đáng ngưỡng mộ của người Okinawa bởi người dân nơi đây có lối sống vô cùng lành mạnh.

OCS đã khám phá ra rằng người Okinawa hút thuốc rất ít so với người dân ở những vùng đất khác. Công việc chủ yếu hàng ngày là làm nông nghiệp và đánh cá do đó họ hoạt động thể chất rất nhiều.

Sự gắn kết chặt chẽ trong cộng đồng dân cư giúp duy trì một cuộc sống năng động cho người già. Tham gia vào các mối quan hệ xã hội đã được chứng mình giúp cải thiện sức khỏe và tuổi thọ bằng cách giảm đi các phản ứng căng thẳng của cơ thể đối với các sự kiện đầy thách thức mà ta phải gặp hàng ngày. Ngược lại, sự cô đơn đem lại cho ta tác hại như việc hút 15 điếu thuốc hàng ngày.

Tuy nhiên, chính chế độ ăn uống của người Okinawa có thể sẽ làm thay đổi suy nghĩ của phần lớn nhiều người. Không giống các quốc gia khác ở châu Á, nguồn lương thực chính của Okinawa không phải gạo mà là khoai lang – loại thực phẩm được giới thiệu lần đầu vào đầu thế kỉ 17 thông qua trao đổi thương mại với Hà Lan.

Người Okinawa cũng ăn rất nhiều rau xanh và rau củ quả có màu vàng khác nhau. Đặc biệt họ rất ưa chuộng mướp đắng và các loại thực phẩm được làm từ đậu nành. Dù người dân vẫn tiêu thụ thịt heo, cá cũng như các loại thịt khác nhưng nguồn thực phẩm chính của họ vẫn là loại có nguồn gốc từ thực vật.

Do đó, chế độ ăn này dù ít calo nhưng lại cung cấp rất nhiều vitamins và khoáng chất thiết yếu , kể cả các chất chống oxy hóa. Trong quá khứ, khi mà đồ ăn nhanh chưa thâm nhập thị trường Nhật Bản, lượng calo mà người dân nơi đây nạp vào hàng ngày thậm chí còn thấp hơn 11% so với lượng calo mà một người trưởng thành được khuyến cáo.

Vì lý do này, một số nhà khoa học đã tin rằng việc tiêu thụ ít calo trong ngày không chỉ giúp giảm cân mà còn đẩy lùi các dấu hiệu của lão hóa.

Để chứng minh điều này, các nhà khoa học đã thực hiện một thí nghiệm bằng cách cho một nhóm khỉ vàng (tên khoa học: Macaca mulatta) hàng ngày hấp thụ lượng calo ít hơn 30% so với đồng loại của chúng. Kết quả từ thí nghiệm cho thấy nhóm khỉ đó giảm được 63% tỷ lệ tử vong do các bệnh liên quan đến tuổi trong khoảng thời gian 20 năm.

Chúng cũng trông trẻ hơn, ít nếp nhăn và giữ được bộ lông mượt với màu sáng thay vì chuyển sang màu xám. Do những khó khăn trong thực tế nên các thử nghiệm lâm sàng trên người vẫn chưa được hoàn thành. Nhưng một thử nghiệm gần đây của Viện Lão hóa Quốc gia Hoa Kỳ đã cho thấy những người thực hiện việc hạn chế calo trong việc ăn uống của mình hàng ngày có sức khỏe tim mạch tốt hơn, bao gồm huyết áp thức và chứa cholesterol.

Dù vậy, ta vẫn không thể hiểu rõ tại sao một chế độ ăn hạn chế calo lại có nhiều tác dụng đến vậy. Một khả năng đã được đề cập tới là việc hạn chế calo sẽ làm thay đổi tín hiệu về năng lượng của tế bào. Do đó, cơ thể dành nhiều “nguồn lực” hơn để bảo quản và sửa chữa DNA thay vì thực hiện quá trình tăng trưởng và sinh sản. Đồng thời điều đó cũng hạn chế việc mất cân bằng oxy hóa gây tổn thương tế bào do các sản phẩm phụ độc hại của quá trình trao đổi chất gây ra.

Nhưng những lợi ích của chế độ ăn theo phong cách Okinawa không dừng lại ở việc hạn chế lượng calo. Solon-Biet đã thực hiện một loạt các nghiên cứu về ảnh hưởng của các tỷ lệ thành phần thực phẩm đối với sự lão hóa ở động vật. Nhóm của cô đã khám phá ra rằng chế độ ăn giàu carb, ít protein giúp kéo dài tuổi thọ ở các loài khác nhau, giảm một số dấu hiệu lão hóa trong não. Đáng ngạc nhiên hơn nữa khi họ phát hiện ra rằng tỷ lệ tối ưu là 10 phần carb, 1 phần protein – giống như tỷ lệ theo chế độ ăn Okinawa.

Mặc dù chưa có bất kì thử nghiệm lâm sàng nào trên người nhưng thật kì lạ khi các quần thể người sống lâu khác trên thế giới cũng có chế độ ăn tương tự với protein tương đối thấp. Nhóm người này bao gồm người Kitavans sống trên quần đảo nhỏ ở Papua New Guinea, người Tsimane ở Nam Mỹ và dân cư ăn theo chế độ ăn Địa Trung Hải. Tuy vậy, các nhà sinh học dinh dưỡng tại đại học California chỉ ra rằng với chế độ ăn ít protein có thể dẫn đến sự khan hiếm axit amin, từ đó khuyến khích tế bào tái chế vật liệu cũ thay vì tổng hợp protein mới, thúc đẩy quá trình sửa chữa và bảo trì tế bào.

Sự tích lũy các protein bị hư hỏng sẽ dẫn đến việc lão hóa trong các tế bào. Sự tích tụ các protein này là nguyên nhân gây ra nhiều bệnh, do đó việc thường xuyên dọn dẹp nó bằng cách thực hiện chế độ ăn ít protein có thể ngăn ngừa việc lão hóa.

- Karen Ryan

Vậy chúng ta có nên bắt đầu áp dụng chế độ ăn Okinawa? Không hẳn! Bởi Ryan đã chỉ ra một số bằng chứng cho thấy lượng protein thấp có thể gây một số tổn thương cho cơ thể trước khi bạn 65 tuổi, nhưng sau độ tuổi đó, bạn mới có thể bắt đầu nhận được lợi ích từ việc hạn chế protein.

Tuy nhiên, tỷ lệ tương đối giữa carb và protein phụ thuộc vào nguồn protein là gì, bởi chế độ ăn giàu protein từ thực vật lại tốt hơn nhiều so với chế độ ăn nhiều thịt hoặc sữa. Do đó có thể nói rằng người Okinawa sống lâu vì hấp thụ nhiều carb nhưng đó là carb tốt từ trái cây và rau củ.

Tựu chung lại, sức khỏe tốt như người Okinawa là sự hợp lưu của nhiều yếu tố, sự tương tác giữa các yếu tố này cũng vô cùng quan trọng. Chúng tôi cần nhiều năm nghiên cứu nữa để hiểu được tầm quan trọng của từng nhân tố đó trước khi đưa ra kết luận về một công thức thực sự về cái gọi là “thuốc tiên níu giữ thanh xuân"

- Karen Ryan