Vì sao những mối quan hệ xung quanh chúng ta đều là bội số của 5?

Lý thuyết về số Dunbar cho rằng chúng ta chỉ có thể thực sự duy trì khoảng 150 liên hệ có nghĩa cùng một lúc. Nhưng liệu quy tắc này có đúng trong thế giới truyền thông xã hội ngày nay không?

Nếu bạn từng bị một người từ chối kết bạn chỉ vì lý do: "Xin lỗi, tôi có đủ bạn bè rồi" thì hàm ý của người ấy chính là cảm xúc của họ đã dành đủ cho những người bạn bè thân thiết nhất định.

Điều đó chỉ ra rằng đây không phải chỉ là một cái cớ. Có nhiều giới hạn được xác định rõ ràng về số lượng bạn bè và người quen mà người bình thường có thể giữ lại. Nhưng câu hỏi về việc liệu những giới hạn này có giống nhau trong thế giới kỹ thuật số ngày nay hay không- một trong đó phổ biến là có hồ sơ truyền thông xã hội, hoặc diễn đàn trực tuyến, với hàng ngàn người theo dõi, thì phức tạp hơn.

Theo nhà nhân chủng học người Anh, Robin Dunbar- “con số kỳ diệu” là 150. Dunbar đã bị thuyết phục rằng có một tỷ lệ giữa kích thước não và nhóm kích thước thông qua các nghiên cứu của ông về động vật linh trưởng không phải con người. Tỷ lệ này được vạch ra bằng cách sử dụng hình ảnh thần kinh và sự quan sát thời gian dành cho việc chải chuốt, một hành vi xã hội quan trọng của loài linh trưởng. Dunbar kết luận rằng kích thước, liên quan đến cơ thể của vùng vỏ não mới - phần não liên quan đến nhận thức và ngôn ngữ. Nó được liên kết với kích thước của *một nhóm xã hội gắn kết. Tỷ lệ này giới hạn mức độ phức tạp của một hệ thống xã hội có thể xử lý.

*Một nhóm xã hội là một nhóm người chia sẻ cùng những mục tiêu và quy chuẩn. Một nhóm xã hội thường biểu hiện những mức độ cố kết xã hội nhất định chứ không chỉ là sự tập hợp của các cá nhân đơn thuần. Đặc điểm chung của các thành viên trong một nhóm có thể bao gồm lợi ích, giá trị, sự thể hiện, nguồn gốc dân tộc và xã hội, hay các quan hệ họ hàng. (theo Wikipedia)

Dunbar và các đồng nghiệp đã áp dụng nguyên tắc cơ bản này cho con người, kiểm tra dữ liệu tâm lý học lịch sử, nhân học và đương đại về quy mô nhóm, bao gồm cả cách các nhóm lớn có được trước khi tách ra hoặc sụp đổ. Họ tìm thấy sự thống nhất đáng chú ý xung quanh con số 150.

Theo Dunbar và nhiều nhà nghiên cứu mà ông đã ảnh hưởng, quy tắc 150 này vẫn đúng với các xã hội săn bắn hái lượm cũng như một loạt các nhóm hiện đại đáng kinh ngạc khác như: văn phòng, xã, nhà máy, khu cắm trại dân cư, tổ chức quân đội, ngôi làng ở Anh vào thế kỷ 11, thậm chí là cả danh sách gửi thiệp Giáng sinh. Nếu vượt quá con số 150 thì một mạng lưới khó có khả năng duy trì hoặc gắn kết tốt. (Một hàm ý cho thời đại đô thị hóa có thể hiểu là để tránh sự tha hóa hoặc căng thẳng, cư dân thành phố nên tìm những ngôi làng nằm gần như trong thành phố của họ).

Theo lý thuyết, vòng tròn chặt chẽ nhất chỉ có năm người, bao gồm những người thân yêu. Tiếp theo đó là các lớp như 15 (bạn tốt), 50 (bạn bè), 150 (liên hệ có ý nghĩa), 500 (người quen) và 1500 (người bạn có thể nhận ra). Mọi người di chuyển vào ra khỏi các lớp này, nhưng không gian luôn phải được "chừa chỗ" cho bất kỳ người mới tham gia nào.

Dunbar không chắc chắn tại sao các lớp số này đều là bội số của năm; thế nhưng, số 5 này dường như là con số cơ bản đối với khỉ và vượn nói chung.

Tất nhiên, tất cả những con số này thực sự đại diện cho phạm vi. Người hướng ngoại có xu hướng có một mạng lưới quan hệ lớn hơn và ít thân thiết hơn. Trong khi những người hướng nội tập trung vào một nhóm nhỏ hơn với các liên hệ gần gũi hơn. Điều đặc biệt là phụ nữ thường có nhiều liên hệ hơn một chút trong các lớp.

Theo Dunbar đã từng nói: "Những gì xác định được các lớp này trong cuộc sống thực chính là tần số mà bạn nhìn thấy mọi người", "Bạn có thể đưa ra quyết định mỗi ngày về cách bạn đầu tư thời gian mà bạn có sẵn để tương tác với các mối quan hệ xã hội và điều này là có giới hạn".

Một cơ quan thuế Thụy Điển đã dựa trên lý thuyết của nhà nhân chủng học để cơ cấu lại nhân viên văn phòng của họ chỉ ở ngưỡng 150 người.

Tranh luận về Dunbar

-"Mặc dù có nhiều yếu tố có thể hạn chế số lượng mối quan hệ mà chúng ta tạo ra và duy trì, những nghiên cứu này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về tầm nhìn và sự đo lường ảnh hưởng của các biến số đó", Cristina Acedo Carmona, nhà nhân chủng học và nhà kinh tế tại Đại học León Tây Ban Nha phát biểu.

Trong số những người đồng ý rằng số Dunbar-ian có thể được tìm thấy thì vẫn có tranh cãi xung quanh con số 150. Nghiên cứu về các nhóm xã hội khác nhau tại Mỹ cho thấy rằng cụm mạng xã hội của họ thường ở trong kích thước 290 và những con số này có thể bị sai lệch đáng kể bởi các ngoại lệ.

Ngoài ra còn có bài phê bình về lý thuyết số Dunbar dựa trên phương pháp luận. Kích thước não động vật linh trưởng bị ảnh hưởng bởi các khía cạnh khác ngoài phức tạp xã hội, điển hình là các yếu tố như chế độ ăn uống một phần nào có thể lý giải được. Bên cạnh đó, một đội bóng Anh-Hà Lan đã lập luận rằng mặc dù tân vỏ não là hữu hạn, năng lực xã hội có thể được kéo dài trong môi trường văn hóa khác nhau và với sự trợ giúp của các công nghệ khác nhau. Một ví dụ là việc sử dụng danh sách liên lạc điện thoại di động rộng rãi của người Jamaica có thu nhập thấp. Những danh sách này, liên quan đến việc canh tác và các mối quan hệ thông thường, thường chứa hơn 150 liên hệ.

Quả thực, *vốn xã hội có thể đặc biệt quan trọng đối với những người không sở hữu những vốn sống còn lại như là vật chất, tài chính, kinh nghiệm. Theo đề xuất nghiên cứu so sánh của Acedo Carmona, về phía Bắc Ghana và Oaxaca, Mexico thì ở đó sự đa dạng sinh học cao, môi trường miền núi và sự ảnh hưởng của chủ nghĩa thực dân Tây Ban Nha đối với bản sắc dân tộc đã góp phần tạo ra **vòng tròn nhỏ niềm tin của Oaxaca. Nhưng các nguồn tài nguyên môi trường khan hiếm ở phía bắc Ghana đã làm cho sự hợp tác giữa các nhóm dân tộc và vòng tròn niềm tin trở nên quan trọng hơn để tồn tại. Do đó, tập trung vào kích thước não và giới hạn nhận thức có thể là quá đơn giản, Acedo Carmona nhấn mạnh.

*Tài nguyên xã hội/ vốn xã hội (social capital) hay còn được gọi là tài nguyên con người, là một dạng tài nguyên tái tạo đặc biệt, thể hiện bởi sức lao động chân tay và trí óc, khả năng tổ chức và chế độ xã hội, tập quán, tín ngưỡng của các cộng đồng người.

**Vòng tròn niềm tin của tổ chức là mối quan hệ của niềm tin và sự tin cậy mà chúng ta có trong các doanh nghiệp. Đó là sự liên kết tổ chức xây dựng hiệu quả và mang lại năng xuất. Niềm tin vào thị trường là mối quan hệ mở giữa doanh nghiệp của bạn và khách hàng, nhà cung cấp, đối thủ cạnh tranh và cộng tác viên. (theo leadtothefuture.com)

Lý thuyết số Dunbar có thể áp dụng cho hầu hết các xã hội tiền hiện đại hoặc cho các nhóm thu nhập trung bình trong xã hội phương Tây hiện đại. Nghiên cứu hỗ trợ nó đang nghiêng về phía Weird (phương Tây, giáo dục, công nghiệp hóa, giàu có và dân chủ) xã hội.

Hiện diện trực tuyến

Cách đây vài năm Carly Ayres (nhân viên thiết kế kỹ thuật số) đã sử dụng ứng dụng Slack để tạo ra một nhóm tập hợp các nhà thiết kế đồng nghiệp mà cô quen biết, 100s Under 100. Hiện tại, nó lưu trữ 84 kênh được kiểm duyệt bởi 14 quản trị viên, những người đang nhắm đến việc đa dạng hóa nhóm.

Số Dunbar có ý nghĩa trực quan đối với Ayres, dựa trên những quan sát của cô về các cộng đồng trực tuyến, cô phát biểu: "Tôi thực sự nghĩ rằng có một số sự thật và ý tưởng mà bạn chỉ có thể giữ trong đầu mình với nhiều hình ảnh đại diện khác nhau. Bạn càng biết nhiều về ai đó, tôi nghĩ mối quan hệ đó càng tốt, nhưng có lẽ cũng hạn chế số lượng mối quan hệ bạn có thể có".

Dunbar và các đồng nghiệp cũng đã thực hiện nghiên cứu trên Facebook, sử dụng các yếu tố như số lượng nhóm trong các tin nhắn chung và riêng được gửi để lập bản đồ đối chiếu sức mạnh của các mối quan hệ này.

Khi mọi người có hơn 150 bạn bè trên Facebook hoặc 150 người theo dõi trên Twitter, Dunbar lập luận, những người này đại diện cho các lớp liên lạc bên ngoài bình thường (hoặc các kết nối xã giao), chính là lớp số 500 và 1500. Đối với hầu hết mọi người, sự thân mật không thể vượt quá 150 kết nối. "Các phương tiện kỹ thuật số này và cũng bao gồm cả điện thoại trong đó - thực sự chỉ cung cấp cho bạn một cơ chế khác để liên lạc với bạn bè", theo Dunbar.

-"Quả thực cực kì khó khăn để khóc trên một bờ vai ảo", Dunbar hài hước nói. "Một cuộc trò chuyện không giống như ngọn hải đăng, vì nó không chỉ chớp mắt một cái và sẽ xuất hiện ai đó có thể lắng nghe..."

Theo quan điểm này, bản chất phi vật lý, phi thời gian của các mối quan hệ trên internet có nghĩa là họ có thể thách thức những người khác trong thế giới thực theo cách thức có ý nghĩa. Mối quan hệ trực diện (mặt đối mặt), với tất cả các thông tin phi ngôn ngữ rất quan trọng đối với giao tiếp, vẫn là điều cần thiết phải có.

Nhưng nghiên cứu của chính Dunbar gợi ý sự khác biệt về thế hệ trong vấn đề này. Những người ở độ tuổi từ 18-24 có mạng xã hội trực tuyến lớn hơn nhiều so với những người ở độ tuổi 55 trở lên. Và tính ưu việt của tiếp xúc vật lý trong *giả thuyết não xã hội có thể áp dụng ít hơn cho những người trẻ tuổi chưa bao giờ biết đến cuộc sống mà không có internet, đối với những mối quan hệ kỹ thuật số có thể cũng có ý nghĩa như những điều tương tự.

*Giả thuyết não xã hội được đưa ra bởi nhà nhân chủng học người Anh, Robin Dunbar, ông cho rằng trí thông minh của con người không phát triển chủ yếu như một phương tiện để giải quyết các vấn đề sinh thái, mà là một phương tiện để sống sót và sinh sản trong các nhóm xã hội lớn và phức tạp.