Chân dung Nicholas Senn: Vị bác sĩ đầu tiên cứu người bằng cách bơm khí vào hậu môn

Bạn bị súng bắn vào bụng. Bạn đến gặp bác sĩ. Bác sĩ yêu cầu bạn cởi quần ra để bơm khi hidro vào hậu môn của bạn, rồi ổng đốt luôn bạn. Có vẻ hợp lý nhỉ? Không không. Bạn đến nhầm bác sĩ rồi!

Tuy nhiên, nếu ở thời điểm hơn một thế kỷ trước, bạn sẽ được cứu sống bởi đây là phương pháp chữa bệnh tân tiến nhất lúc bấy giờ, được phát minh bởi một bác sĩ quân y. Đó là Nicholas Senn (1844 – 1908), bác sĩ phẫu thuật người Mỹ và là người sáng lập Hiệp hội Bác sĩ Phẫu thuật Quân sự Hoa Kỳ. Ông là chủ tịch của Hiệp hội Y khoa Hoa Kỳ năm 1897-1898 và là bác sĩ phẫu thuật chính của Quân đoàn 6 trong Chiến tranh Mỹ - Tây Ban Nha năm 1898.

Trong thời gian phục vụ trong chiến tranh, Senn thường xuyên gặp những ca bị đạn bắn vào bụng. Thiếu thốn thiết bị chẩn đoán chuyên nghiệp (thời điểm ấy X-quang vừa mới được đưa vào sử dụng trong y tế, chưa phổ biến ở mọi nơi), Senn và đội ngũ y bác sỹ của ông phải rất khó khăn mới xác định được những vết thương xuyên thủng này liệu đơn giản hay gây ra tổn thương phức tạp đối với ống tiêu hóa. Tổn thương phần ruột không chỉ không có bất kỳ triệu chứng xác đáng nào để các bác sỹ chẩn đoán, mà còn khó phát hiện rõ ràng bằng những phương pháp kiểm tra thể chất thông thường.

Senn nhận ra rằng ông có thể phát hiện ra vết thương trong ruột như cách một người thợ hàn tìm ra vị trí rò rỉ trong ống dẫn khí. Để thực hiện điều này, Senn đề xuất bơm một loại khí vô hại vào ruột thông qua trực tràng. Nếu có lỗ thủng, khí sẽ thoát ra từ ruột vào khoang màng bụng, và từ đó qua vết thương bên ngoài, nơi mà bác sĩ hay các kỹ thuật viên có thể dễ dàng xác định vị trí khí thoát ra. Bác sĩ Senn đề xuất sử dụng khí hidro vì nó không độc hại, không gây kích ứng khi tiếp xúc với các mô sống và được các mô hấp thu nhanh chóng.  Ngoài ra, vị trí khí hidro thoát ra cũng có thể được xác định bằng cách đưa một que diêm lên miệng vết thương. Senn lập luận rằng, dùng lửa đốt vết thương cũng là một cách sát trùng hiệu quả.

Senn đã tiến hành một số thí nghiệm trên chó trước khi thực hiện trên bệnh nhân. Ông cho người trói chó vào bàn mổ, tiêm thuốc mê rồi bắn vào bụng chúng từ cự li ngắn bằng một khẩu súng lục. Ngay sau đó, một quả bóng cao su chứa đầy khí hydro được gắn vào trực tràng của động vật và khí được bơm từ từ vào ruột. Và khi một ngọn lửa được đưa đến gần vết thương, khí hidro thoát ra được đốt cháy và ngọn lửa chuyển sang màu xanh lam cho thấy viên đạn đã xuyên thủng ruột.

Sau đó Senn đã tiến hành thí nghiệm trên một số bệnh nhân của mình để xác định các tác hại nếu có của việc bơm khí vào đường tiêu hóa. Tò mò muốn trải nghiệm cảm giác, Senn cũng tự mình trải qua thí nghiệm, nhờ một trợ lý bơm khí hydro lên hậu môn. Ông đã ghi lại trải nghiệm của mình như sau:

“Dưới áp lực 1/2 pound (0.4 kg), gần 6 lít khí được bơm vào trực tràng. Sự căng phồng ở đại tràng mới đầu chỉ gây ra một cảm khó chịu dọc theo đường đi của khí, nhưng ngay khi nó tràn vào ruột, cơn đau rõ rệt, mãnh liệt hơn. Nhất là lúc lượng khí được bơm vào tăng lên. Cơn đau chỉ ngớt đi khi khí đã thoát ra ngoài hết. Quá trình này xảy ra chỉ trong 1 giờ rưỡi. Quá trình ruột và bụng căng phồng gây khó chịu và đau đớn, tình trạng càng trở nên tệ hơn khi thể lực yếu đi, hệ quả là vã mồ hôi dính dớp khắp cơ thể. Một lượng lớn được thoát ra qua quá trình ợ, do đó cảm thấy đỡ tức bụng và dễ chịu hơn. Những cơn đau bụng khi bơm khí vào ruột non là kết quả của sự nhu động* tăng dần của ruột nhằm đào thải những gì nằm bên trong nó, bởi vì hiện tượng này diễn ra theo từng đợt, không liên tục và sẽ ngớt đi nhanh chóng sau khi khí thoát hết ra ngoài.”

(*ND: Sự nhu động là sự co bóp lượn sóng đi dọc theo các cơ quan hình ống như ruột. Theo Wikipedia.)

Mặc dù bệnh nhân đầu tiên (một người đàn ông da đen 27 tuổi có một vết bắn vào bụng bằng súng lục cỡ đạn 38) được áp dụng phương pháp này đã không qua khỏi, nhưng sau đó phương pháp đã thành công và cuối cùng được sử dụng trong phẫu thuật quân y để phát hiện vết thương ở ruột của thương binh. Phương pháp của bác sĩ Senn trở nên lỗi thời khi tia X trở thành công cụ chẩn đoán tiêu chuẩn.

Nicholas Senn là người tiên phong trong y học phẫu thuật. Ngoài công việc nghiên cứu về thủng đường tiêu hóa, bác sĩ Senn còn tham gia nghiên cứu thực nghiệm về viêm tụy cấp, phẫu thuật thẩm mỹ, ung thư đầu và cổ, điều trị bệnh bạch cầu bằng tia X. Ông ủng hộ mạnh mẽ việc phẫu thuật sớm cho bệnh nhân viêm ruột thừa, điều không mấy phổ biến thời đó. Ông cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sơ cứu do bác sĩ phẫu thuật người Đức Friedrich von Esmarch đề xuất. Senn thường trích dẫn lời của vị bác sĩ Đức này: “Số phận của những người bị thương nằm trong tay người đầu tiên băng bó cho họ.”