Top 10 nghịch lý hại não khiến bạn đọc xong liền cảm thấy 'điên cái đầu'

Nghịch lý là một khẳng định có vẻ như mâu thuẫn với chính nó, nhưng lại khiến người đọc có cảm giác nó cũng có thể đúng. Một số nghịch lý logic được biết đến là lý luận sai lầm nhưng vẫn có giá trị trong việc thúc đẩy tư duy phản biện trong triết học, khoa học, và thậm chí thần học.

Ví dụ, nghịch lý của Olbers đã chứng minh niềm tin về một vũ trụ vừa rộng lớn, vừa lâu đời mà lại không hề giãn nở là sai hoàn toàn. Giả sử vũ trụ đúng như vậy, toàn bộ bầu trời đêm sẽ phải sáng như mặt trời. Nếu vẫn cảm thấy nghịch lý trên là quá đơn giản với bạn, hãy chuẩn bị tinh thần cho 10 nghịch lý rối não dưới đây.

1. Nghịch lý con kiến trên sợi dây cao su

Con kiến ​​bò trên sợi dây cao su vẫn có thể đến được đích cuối cùng kể cả khi sợi dây giãn nở nhanh hơn tốc độ bò của nó

Nghịch lý tréo ngoe trên đặt ra câu hỏi: “Một con kiến ​​đang bò dọc theo một sợi dây cao su dài hơn với tốc độ 1cm/giây. Nếu sợi dây giãn nở với tốc độ không đổi là 1km/giây, liệu con kiến ​​sẽ có thể đến được điểm kết thúc?".

Nghe thì có vẻ như là không thể, nhưng câu trả lời đúng lại là "có", bởi ngay cả khi sợi dây có giãn nở hơn nữa, thì vận tốc đó cũng bất biến. Vì vậy, con vật vẫn có thể đi đến tận cùng sợi dây, mặc dù điều đó sẽ khiến nó mất một khoảng thời gian dài hơn. Tuy nhiên, nếu như tốc độ giãn nở của sợi dây lại có chiều hướng tăng dần, thì con kiến ​​sẽ không thể đi đến đích.

Một nghịch lý tương tự là nghịch lý Achilles và con rùa. Nghịch lý này lại đặt ra giả định, con rùa xuất phát trước Achilles một khoảng, với tốc độ không đổi. Và dù cố gắng đến đâu, thì anh hùng này cũng không thể đuổi kịp nó.

Người ta cũng áp dụng kết quả của nghịch lý trên cho câu hỏi, liệu ánh sáng từ các thiên hà cực kỳ xa xôi có thể đến được Trái đất trong một vũ trụ đang giãn nở hay không. Nếu sự giãn nở có tốc độ không đổi, thì giống như con kiến, ánh sáng có thể đến được chỗ chúng ta. Tuy nhiên, do sự giãn nở trong vũ trụ có sự tăng tiến, nên đáp án sẽ là không.

2. Nghịch lý đường bờ biển

Khi đơn vị đo lường trở về mức nhỏ hơn, chiều dài của đường bờ biển sẽ tăng lên đến vô cực.

Hiện tượng này lần đầu tiên được phát biểu bởi Lewis Fry Richardson, khi ông phát hiện ra mối quan hệ về xác suất xảy ra giữa hai nước láng giềng và đường biên giới của họ. Khi thu thập các dữ liệu, ông nhận thấy có sự khác biệt đáng kể về độ dài các đường biên giới nước ngoài.

Theo như quan sát của mình, Richardson đã chứng minh rằng chiều dài bờ biển, hay bất kì một độ dài hữu hình nào cũng sẽ đi đến hữu hạn nếu như người ta sử dụng đơn vị đo lường nhỏ hơn.

Nghịch lý chứng minh, cách đo và tổng quát hóa bản đồ có thể gây ảnh hưởng đến số liệu có thực. Vì thế, bất kể loại thước đo gì mà ta sử dụng để tính chiều dài địa hình, cũng không có cách nào để tính chính xác chu vi của mảnh đất bất kỳ.

3. Nghịch lý Grelling - Nelson

Nghịch lý là ví dụ cho nghịch lý tự tham khảo ngữ nghĩa. Từ “heterological” có nghĩa là “không thể áp dụng được cho chính nó”, vậy bản thân từ đấy có phải là một từ “không áp dụng được cho chính nó” không.

Hai nhà khoa học người Đức Kurt Grelling và Leonard Nelson đã phát hiện và đề xuất ra nghịch lý trên lần đầu vào năm 1908. Nếu câu trả lời cho câu hỏi trên là không, thì từ "heterological" có thể dùng để diễn giải chính nghĩa của nó, có nghĩa, “heterological” chính là “heterological”. Nhưng như thế lại gây mâu thuẫn cho chính nó. Vậy còn câu trả lời có thì sao? Điều đó đồng nghĩa với việc, từ “heterological” sẽ không thể tự dùng để mô tả cho chính nó, hay nói cách khác, “heterological” cũng là một từ không thể áp dụng được dùng để mô tả chính nó.

Một phiên bản khác của nghịch lý trên là Nghịch lý Thợ cắt tóc. Nghịch lý phát biểu, ông thợ làm đầu hớt tóc cho tất cả những người không thể tự cắt tóc cho mình. Vậy là ông làm tóc phải tự đi hớt tóc cho mình? Dù là trả lời theo cách nào, thì câu trả lời cũng mâu thuẫn với chính mệnh đề đã cho.

4. Nghịch lý con tàu của Theseus

Nếu như anh thay toàn bộ các tấm ván trên con thuyền mục nát của mình bằng các tấm ván mới, thì những tấm ván cũ cũng có thể tự thân trở thành một con tàu mới.

Thực chất, nghịch lý trên của Theseus có thể được sử dụng cho nhiều trường hợp trong thực tiễn. ví dụ như, các ban nhạc, câu lạc bộ thể thao hay công ty hoàn toàn có khả năng chạm trán nhân viên hay thành viên cũ của mình trong tình thế đối đầu.

Một ví dụ thực tế cho nghịch lý này là nhóm nhạc nữ Sugababes của Anh. Tất cả các thành viên ban đầu của ban nhạc đều tách ra thành lập ban nhạc mới, trong khi những thành viên mới gia nhập vẫn tiếp tục hoạt động dưới cái tên cũ.

5. Nghịch lý Dương tính giả

Trong nghịch lý nói trên, một bài kiểm tra có độ chính xác cao nhất cũng có thể sai nếu như điều kiện đặt ra là quá ngặt nghèo. Ví dụ, nếu 10 người trong số 10 triệu dân bị nhiễm bệnh, trong khi bài kiểm tra là đúng đến 99%, thì có nghĩa là 99,9999% lại là sai.

Nghịch lý dương tính giả là kết quả thống kê dựa trên việc có nhiều kết quả “dương tính” giả hơn “dương tính” thực khi số ca nhiễm bệnh trong tổng toàn bộ dân số ở mức thấp. Người ta coi bản thân kết quả là một nghịch lý, nghe tưởng chừng điên rồ mà lại là sự thực.

Sử dụng chính nghịch lý trên để giải tình huống đã cho, nếu bài test đúng đến 99%, nghĩa là 1% còn lại không đúng. Mặt khác, nếu 10 là kết quả dương tính thật, còn 9.999.990 là kết quả dương tính giả, điều đó lại khiến cho bài test sai 99,99%.

6. Nghịch lý đấng toàn năng

Liệu Chúa có thể tạo ra một hòn đá nặng đến mức mà chính Ngài cũng không thể nhấc nó lên?

Nghịch lý đấng toàn năng nói trên xuất phát từ cụm “toàn năng”, nói về một người sở hữu sức mạnh vô song và có thể làm bất cứ điều gì, kể cả nó có hoang đường thế nào đi chăng nữa. Nghịch lý đã trở thành một đề tài tranh luận sôi nổi giữa các nhà thần học và vô thần.

Trong khi một số nhà thần học khẳng định rằng, toàn năng không có nghĩa là đi ngược lại với logic hay tự nhiên, một số người lại cho rằng, bản thân nghịch lý là vô nghĩa. Đặc biệt trong chữ “không thể nâng”, bởi chúa vốn dĩ đã là Đấng toàn năng.

Các biến thể khác của nghịch lý trên cũng được đặt ra để thử thách năng lực thực sự của chúa, ví dụ "Chúa có thể tạo ra một nhà tù khép kín đến nỗi chính người cũng không thể thoát khỏi nó? ”.

7. Nghịch lý củ khoai tây

Trong 100 pound khoai tây, thì 99% cân nặng là đến từ nước. Vậy khi để khô khoai tây đến độ nó chỉ còn 98% hàm lượng nước, thì chỗ khoai lại chỉ nặng 50 pound.

Để giải quyết nghịch lý này, ta phải sử dụng đến một vài phép tính toán. Nếu khoai tây có 99% là nước, thì khối lượng chất rắn nặng một pound bên trong sẽ không thay đổi ngay cả khi chúng mất nước. Vậy trọng lượng mới của khoai tây là x pound. Phép tính ta có sẽ là:

x = 1 + (98/100) x

còn x được giải sẽ trở thành,

x = 50 pound

Một cách khác để giải nghịch lý nói trên là sử dụng các tỷ lệ. Ban đầu, tỷ lệ giữa chất rắn và nước là 1:99. Sau khi chúng bị mất nước, lượng nước trong khoai giảm xuống 98%, có nghĩa là chất rắn chỉ chiếm 2% trọng lượng. Tỷ lệ mới là 2:98 hoặc 1:49. Vì vậy, lượng nước mất đi nặng 49 pound và cân nặng mới của số khoai tây là 50 pound.

Nếu như phần trăm của phần rắn tăng lên gấp đôi, cân nặng của chỗ khoai sẽ không thay đổi. Nếu như nước trong khoai không chiếm đến 99% như nghịch lý đặt ra, mà là 99,99% thì kết quả trên vẫn đúng.

8. Nghịch lý của Simpson

Trong các trận chơi bóng chày năm 1995 và 1996, vận động viên David Justice có tỷ lệ đánh trúng bóng trung bình cao hơn một vận động viên khác là Derek Jeter. Nhưng, nếu kết hợp số liệu của cả hai năm, chỉ số trung bình của Jeter cao hơn.

Nghịch lý của Simpson, lần đầu tiên được phát biểu bởi Edward H. Simpson vào năm 1951. Nghịch lý trên là một tình huống mà nhiều người gặp phải khi họ phải xử lí các số liệu trong nghiên cứu về khoa học xã hội hay y khoa. Áp dụng định lý trên sẽ giúp chúng ta hiểu hơn về xử lí thông tin, bởi chỉ một sai sót rất nhỏ thôi cũng sẽ khiến cho cả kết quả khác hoàn toàn.

Một ví dụ nổi tiếng về nghịch lý là một nghiên cứu về thiên vị giới tính trong tuyển sinh sau đại học tại Đại học California, Berkeley được thực hiện vào năm 1973. Nghiên cứu chỉ ra, về tổng thể, nam giới có nhiều khả năng được chấp nhận hơn trong công việc hay ngoài xã hội hơn so với phụ nữ. Tuy nhiên, khi xét đến từng nhóm riêng lẻ, kết quả lại hoàn toàn ngược lại.

Ông Bickel, người thực hiện khảo sát nói trên và các cộng sự phát hiện ra rằng, phụ nữ hay được nhận vào các đơn vị có đòi hỏi cao, trong khi số đơn vị này lại chỉ chiếm số lượng thấp trong tổng thể. Ngược lại, những công việc, hay công ty có yêu cầu thấp hơn lại dễ chấp nhận đàn ông vào làm việc hơn.

9. Nghịch lý cá sấu

Một con cá sấu khi bắt cóc con của một cặp đôi đã ra điều kiện, nó chỉ trả lại con cho họ nếu như hai người này đoán được hành động tiếp theo của nó.

Nghịch lý con cá sấu là một trong số nhiều "nghịch lý kẻ nói dối", chứng minh rằng đôi khi các niềm tin sai lầm sẽ dẫn đến kết quả đi ngược lại mong đợi của ta. Trong trường hợp cặp đôi trên đoán rằng con cá sấu sẽ trả lại đứa trẻ, mà thực chất con cá sấu không nghĩ thế, nó sẽ giữ đứa trẻ lại. Còn nếu như nó đã định trả, thì nó vẫn sẽ trả lại.

Nhưng, trong trường hợp hai vị phụ huynh đoán rằng cá sấu sẽ không trả lại đứa trẻ, thì đây sẽ là tình huống tréo ngoe thực sự cho con vật này. Bởi dù con cá sấu có định giữ lại đứa trẻ, thì nó vẫn phải trả lại đứa trẻ cho gia đình, vì họ đã đoán đúng. Còn nếu không, thì sẽ là vi phạm điều kiện được đặt ra.

10. Nghịch lý vòng thời gian

Một nhà du hành thời gian ghi chép một định lý toán học từ cuốn sách giáo khoa và đi ngược thời gian để gặp nhà toán học, đưa cho nhà toán học đầu tiên phát biểu ra định lý, trước cả khi ông ta định phát biểu nó như ban đầu. Nếu nhà khoa học copy lại hoàn toàn định lý nhận được, thì bản gốc ban đầu sẽ là ở đâu ra?

Nghịch lý vòng thời gian nói trên thuộc về trường nghịch lý nhân quả, về một chuỗi các sự việc mà sự việc này lại dẫn đến sự việc khác, trong khi bản thân lại là nguồn gốc của sự việc dự tính ban đầu. Đây cũng là một đề tài được nghiên cứu rất nhiều trong khoa học viễn tưởng, đặc biệt là những câu chuyện liên quan đến các chuyến du hành vũ trụ.

Dễ thấy nhất là trong bộ phim Doctor Who. Một fan hâm mộ của Beethoven quyết định lấy một bản nhạc của Beethoven và quay ngược lại thời gian để xin chữ ký của nhạc sĩ yêu thích. Nhưng thực chất, lại chưa từng có Beethoven xuất hiện trên đời, và anh này đã công bố bản nhạc dưới danh nghĩa Beethoven. Vậy bản nhạc gốc lúc này đến từ đâu.

Trong Star Trek, thuật ngữ “nghịch lý tiền định” được sử dụng để chỉ “vòng lặp thời gian mà khi người du hành thời gian tạo ra một hiện tại giống hệt như cái ban đầu của mình". Bộ phim Predestination được xây dựng dựa trên chính cách vận hành của nghịch lý này.