Dầu cọ - Từ 'bạn của mọi nhà' đến 'kẻ phá hủy môi trường thầm lặng'

Với nhiều người Việt Nam, hẳn dầu nành, dầu lạc đã trở thành một thứ quá đỗi quen thuộc khi nó có mặt trong mọi gian bếp và là thành phần quan trọng của rất nhiều món ăn ngon. Thế nhưng, còn có một loại dầu thực vật khác, cực kỳ quan trọng và đóng vai trò rất lớn trong mọi mặt của đời sống.

Nó có mặt ở khắp mọi nơi, trong hầu hết các lĩnh vực tiêu dùng của gia đình như đồ làm sạch, nguyên liệu nấu ăn, hay cả mỹ phẩm nữa. Dù xuất hiện một cách lộ liễu, hay kín đáo, thứ dầu đó vẫn cứ ở đấy và ngày ngày gây ra sự biến đổi khí hậu trên toàn thế giới.

Quả từ cây cọ, nguyên liệu chính để sản xuất dầu cọ

Đó là dầu cọ, một trong những loại dầu phổ biến nhất thời điểm hiện tại, chiếm một phần ba tổng số dầu thực vật được tiêu thụ trên khắp hành tinh. Cây cọ dầu là một loại cây trồng đem lại năng suất cao, nhưng cái giá phải trả là những cánh rừng trơ trụi, sự vi phạm nhân quyền nghiêm trọng ở các vùng trồng và đáng quan ngại hơn cả, lượng khí CO2 khổng lồ vào môi trường mà những đồi cọ thải ra mỗi năm.

Một công nhân đang thu hoạch quả cọ tại một rừng cọ tư nhân phía Bắc đảo Sumatra, Indonesia. Hiện nay, Indonesia là nước xuất khẩu dầu cọ thành phẩm lớn nhất thế giới, nhưng cũng đang phải đối mặt với nhiều cáo buộc về các trường hợp bóc lột lao động

Một khu rừng trên đảo Sumatra đang bị phá hủy để biến thành nông trường trồng cọ

Sự khai thác thiếu bền vững đang đẩy cuộc sống nhiều loài sinh vật vào nguy hiểm, đặc biệt là loại vượn cam khi môi trường sống bị phá hủy

Chỉ cần lật phần nguyên liệu của một loại mỹ phẩm gì đấy lên, người ta có thể thấy ngay bóng dáng của loại dầu này, cho dù có thay tên đổi họ thế nào đi chăng nữa. Ví dụ như decyl glucoside, một chất làm sạch được sử dụng trong nhiều loại dầu gội trẻ em và các sản phẩm dành cho da nhạy cảm. Trong chất này có thành phần decanol, một phân tử rượu béo có nguồn gốc từ dầu cọ.

Hay lauryl glucoside, một chất hoạt động bề mặt cho hầu hết các sản phẩm tẩy rửa như sữa tắm cũng được chiết xuất từ dầu cọ. Chất này có tác dụng làm ướt bề mặt mà không bị tác động bởi nước. Và cả sodium lauryl sulfate, một chiết xuất khác cũng đến từ dầu cọ và được sử dụng để tạo bọt cho kem đánh răng.

“Vậy mình sẽ không tắm nữa, vậy là bảo vệ hệ sinh thái rồi chứ?” Không hẳn là như vậy. Mặc dù dầu cọ là một thành phần không thể thiếu của các loại hóa mỹ phẩm phổ biến, nhưng vẫn còn đó rất nhiều sản phẩm khác ngoài lĩnh vực hóa mỹ phẩm có chứa dầu cọ ở bên trong. Đặc biệt là trong ngành công nghiệp thực phẩm, nơi mà dầu cọ được sử dụng nhiều nhất.

Trong hầu hết các loại đồ chế biến sẵn, dầu cọ là một thành phần không thể thay thế

Người ta có thể dễ dàng nhìn thấy dầu cọ trong các món ăn khoái khẩu của mình như bơ đậu phộng, bánh kẹo hay cả các thanh năng lượng, những thứ tưởng chừng như chả có liên quan mấy đến dầu cọ. Nói rộng hơn, gần như các loại thực phẩm chế biến sẵn mà ta có thể bắt gặp ở bất cứ siêu thị nào đều chứa dầu cọ. Sự phổ biến của nó hẳn sẽ khiến không ít người rùng mình về hàm lượng dầu cọ nhiều đến khó hiểu.

Cảnh bên trong một nhà máy sản xuất bánh quy

Thủ phạm chính cho sự biến hóa thần kỳ của hàng ngàn tấn dầu cọ mỗi năm để chúng nằm vừa vặn trong từng sản phẩm chính là khâu sản xuất. Các nguyên liệu thô, đầy dinh dưỡng đã bị chiên, rán, đông lạnh và thêm vào đó là rất nhiều chất phụ gia nhân tạo, chất bảo quản. Điều này không chỉ gây ảnh hưởng đến hàm lượng dinh dưỡng mà còn đội giá tiền sản phẩm lên cao hơn giá trị thực tế.

Vậy có cách nào để vừa bảo vệ môi trường bền vững mà vẫn có thể tận hưởng cuộc sống không? May mắn thay, có rất nhiều lựa chọn như vậy. Ví dụ, trong vấn đề thực phẩm, việc hạn chế sử dụng hay xa hơn, tẩy chay các đồ ăn chế biến sẵn ra khỏi bữa ăn sẽ giúp chúng ta có lối sống lành mạnh hơn, đồng thời tiết kiệm chi phí cho việc nấu nướng.

Tự chế biến đồ ăn cho mình là lựa chọn tối ưu hơn cả

Hay lựa chọn những sản phẩm không dầu cọ

Một số đồ dùng vệ sinh chiết xuất từ những nguồn nguyên liệu thay thế như dầu oliu cũng không phải là lựa chọn tồi. Truy xuất nguồn gốc sản phẩm cũng cần phải được coi là ưu tiên đặt lên hàng đầu khi đi mua sắm. Chẳng hạn như ta nên lựa chọn sản phẩm đến từ những nhà cung cấp đi theo hướng sản xuất, thân thiện với môi trường thay vì các ông lớn, vốn luôn dính phải nhiều bê bối về “khai thác triệt để tài nguyên”.

Các sản phẩm không có dầu cọ trong bảng thành phần

Hiện tại, có không ít tổ chức phi chính phủ, bao gồm cả tổ chức lớn như WWF đã đưa ra hướng dẫn để giúp người tiêu dùng có quyết định thông minh khi đi mua sắm. Và đừng quên, chỉ một hành động nhỏ nhất của chúng ta như tắm, ăn uống cũng có tác động lớn đến môi trường và đó chính là điều tiên quyết để gìn giữ ngôi nhà xanh của chúng ta.