Thiên Thần và Ác Quỷ (Kỳ 2): Satan và Lucifer - Coi vậy mà không giống nhau đâu!

Sau bài viết trước tản mạn về Lucifer, Lost Bird đã nhận được đề xuất từ bạn đọc là hãy viết bài phân biệt hai nhân vật là Satan và Lucifer có gì giống và khác nhau. Đề tài này vốn làm tốn nhiều giấy mực của bao thế hệ từ những học giả đến các bạn trẻ yêu thích tìm hiểu về huyền sử và tôn giáo. Lucifer và Satan có phải là một không?

Trong bài viết này, Lost Bird sẽ tránh không khẳng định vội vàng về hai nhân vật trên mà sẽ đưa ra các thuyết và dữ kiện để chúng ta cùng tham khảo và có nhận định của riêng mình.

Lưu ý, bài viết dựa trên nguồn tham khảo là những phiên bản Thánh Kinh phổ biến tiếng Anh và tiếng Việt. Lý luận trong bài sẽ cố gắng khách quan và dễ hiểu đối với độc giả vô thần, đồng thời không có ý phủ nhận đức tin vốn có của các độc giả theo đạo.

Trên phương diện ngôn ngữ, xét về mặt từ nguyên của tiếng Hebrew cổ trong Kinh Cựu Ước và các bản dịch tương đương

Cách tốt nhất để định nghĩa một khái niệm là truy ngược về nghĩa cổ của những danh từ chúng ta đang dùng.

Lucifer là bản dịch tiếng Latin của từ הֵילֵל trong tiếng Hebrew có các nghĩa như:

1. The Morning Star (Sao Mai, Sao Kim, ngôi sao buổi sớm)

2. The Light Bringer (Người mang ánh sáng)

''Lucifer'' chỉ xuất hiện rõ rệt một lần duy nhất trong Kinh Cựu Ước (sách Isaiah 14:12) và chỉ một vị vua của người Babylon là Nebuchadnezzar Đệ Nhị bị lên án là kẻ cao ngạo tôn thờ chính bản thân mình và muốn chống đối lại Chúa (sách Isaiah 14:3 và 14:4). Lucifer ở đây vốn chưa tượng trưng cho ác quỷ hay thiên thần sa ngã nào.

Satan là phiên âm của từ הַשָּׂטָן (ha-satan) trong tiếng Hebrew có các nghĩa như:

1. The Adversary (Kẻ đối nghịch - với Chúa cha, Chúa Jesus và con chiên ngoan đạo)

2. The Accuser (Kẻ buộc tội, kẻ phán tội đối với loài người)

3. The Enemy (Kẻ thù - của Chúa, hay chỉ đơn giản là kẻ thù của một ai đó tùy vào văn cảnh)

Như vậy, bản thân từ ''ha-Satan'' trong nguyên bản tiếng cổ Hebrew của người Do Thái không phải là một tên gọi cá nhân của thực thể nào, nó là một danh xưng hoàn toàn có thể áp đặt cho một người, một nhóm người, một thế lực nào đó có mâu thuẫn với các thế lực khác. Trên phương diện ngữ pháp, ''ha'' ở đây đơn giản là một mạo từ, chúng ta có thể dịch sang tiếng Anh là ''The Accuser'' với nghĩa tương đương.

Từ ''Satan'' xuất hiện đầu tiên với nghĩa ''adversary'' trong Sách Dân Số (The Book of Numbers, 22:22) để miêu tả một thiên thần được Chúa phái xuống để phán tội Balaam (kẻ có ý chống lại Chúa và mắng chửi con dân Israel).

Trích dẫn:

Numbers 22:22 King James Version (KJV)

And God's anger was kindled because he went: and the angel of the Lord stood in the way for an ADVERSARY against him. (''him'' ở đây là Balaam)

Như vậy đến đây các bạn có thể kết luận sau khi đối chiếu về mặt từ ngữ, Lucifer và Satan hoàn toàn khác nhau và không có sự liên kết nào. Chúng ta nên hiểu hai từ này theo văn cảnh chứ không nên áp đặt một cách hiểu lên chúng một cách cảm tính.

Trên phương diện huyền sử, Satan và Lucifer đã bị nhầm lẫn như thế nào?

Những câu chuyện trong Kinh Thánh có thể coi là huyền sử, vì nó vừa gắn với những nhân vật lịch sử có thật (như Chúa Jesus và các tông đồ...) nhưng lại đậm màu sắc tâm linh, huyền bí đặc trưng của tôn giáo.

Sự đồng nhất của Satan và Lucifer được bắt nguồn từ các nguyên nhân chính sau đây:

1. Hậu quả của việc tam sao thất bản trong quá trình dịch thuật Kinh Thánh từ ngôn ngữ cổ sang nhiều thứ tiếng và lan truyền trên toàn thế giới.

2. Do suy diễn theo ý kiến chủ quan của các học giả, các thầy tu khi nghiên cứu kinh thư.

3. Do các học giả, các thầy tu, linh mục... những người truyền giáo nói chung dựa trên Kinh Thánh sáng tạo thêm cho thu hút, hấp dẫn hơn nhằm phục vụ việc giảng kinh, thuyết phục những người theo đạo.

4. Do các nghệ sĩ (nhà điêu khắc, họa sĩ, nhà văn nhà thơ...) La Mã và Hy Lạp cổ sáng tạo hình tượng Lucifer/Satan theo niềm tin của riêng họ. Sau đó tác phẩm nghệ thuật trở nên phổ biến và vô tình hình thành niềm tin trong quần chúng.

Như vậy, nếu chúng ta chấp nhận những câu chuyện hấp dẫn trên của các nhà truyền giáo (đơn giản vì chúng hay ho và có hệ thống), thì chúng ta vẫn đi đến một kết luận là Lucifer và Satan không tương đồng. Bản thân Lucifer cũng là một hình tượng được thêm thắt thông qua những cách vừa kể.

Một số dẫn chứng tiếp theo sẽ trích dẫn Kinh Thánh để củng cố cho lập luận trên.

Satan được tạo ra từ thuở hồng hoang để phục vụ cho mục đích của Chúa

Trích dẫn Kinh Thánh bản dịch tiếng Việt năm 1926 để các bạn dễ đọc hiểu và hình dung. Câu sau là lời Chúa trong sách Isaiah 54:16.

Isaiah 54:16

Nầy, chính Ta đã tạo nên thợ rèn
Thổi lửa đốt than
Và chế ra vũ khí để dùng.
Chính Ta đã tạo nên kẻ phá hoại để gây ra sự tàn phá.

''Kẻ phá hoại'' ở đây cũng là ám chỉ Satan. Trong sách của John đã mô tả Satan đã là kẻ giết người, kẻ nói dối ngay từ ''thuở ban đầu''. Nguyên văn như sau:

John 8:44

Từ ban đầu đến nay, hắn vẫn là tay giết người. Hắn không chịu đứng về phía sự thật, vì trong người hắn làm gì có sự thật! Khi hắn nói dối là hắn làm theo bản tính hắn, vì hắn chính là kẻ nói dối và là ông tổ của nói dối!

Sách Job 26:13 mô tả ''the serpent'' (con rắn đã dụ dỗ Adam và Eva, tha hóa loài người, tức chính là hóa thân của Satan, hay ''Devil'' - cái xấu nói chung) được chính Chúa tạo ra từ bàn tay người. Từ ''Devil'' xuất phát từ ''Diabolos'' trong tiếng Hy Lạp cổ có nghĩa là ''kẻ nói lời xấu xa, kẻ vu khống''.

Cụ thể như sau:

Job 26:13

By his spirit he hath garnished the heavens; his hand hath formed the crooked serpent. (Với linh hồn mà người đã tô điểm cho thiên đường, từ bàn tay người biến ra con rắn trườn đi.)

Có thể nói, bản thân Satan là một lực lượng do chính Chúa tạo ra để ''diễn'' vai đối lập nhằm thử thách loài người xem ai xứng đáng để được lên thiên đường bên cạnh Chúa, và ai sa đọa bán mình vì dục vọng sẽ phải xuống hỏa ngục để bị Satan phán tội. Đến đây thì có thể bạn đọc đã ngầm hiểu ra được vì sao ''Satan'' lại có nghĩa là ''Accuser - Kẻ buộc tội'' rồi chứ?

Nếu bạn có đọc qua Kinh Thánh thì sẽ biết Satan không chỉ cám dỗ để thử thách con người, cả Chúa Jesus cũng từng bị cám dỗ. Tức Chúa cha (Chúa Trời) cũng muốn mượn tay anh chàng ''thẩm định viên'' khó tính này thử thách chính con trai mình nữa.

Cụ thể được ghi chép như sau trong câu chuyện ''Chúa Jesus chịu ác quỷ cám dỗ'':

Trong câu chuyện này, Satan đã thử Chúa Jesus 3 lần.

Lần đầu hắn dụ dỗ Chúa Jesus thi triển tài năng hóa đá thành bánh, nếu Jesus làm theo để ''thể hiện'' thì đã mắc mưu Satan.

Lần thứ hai, Satan bảo Jesus nhảy xuống từ tháp cao xem các thiên thần của Chúa có cứu ông hay không. Jesus không cần thử vì ông tin tưởng hoàn toàn vào Chúa cha.

Lần thứ ba, Satan đánh vào tham vọng của Jesus ở nhân gian nhưng ông đã vượt qua được.

Trong cả ba lần, Jesus đều chỉ trả lời bằng cách nhắc đến và dẫn lời về Chúa cha chứ không trực tiếp trả lời câu hỏi của Satan dành cho mình. Đặc biệt trong lần thứ 3, Jesus nói rằng chính Satan cũng sẽ chỉ thờ lạy Chúa Trời, và chỉ Chúa Trời mà thôi, tức Jesus biết tỏng Satan cũng đang làm việc dưới quyền Chúa Trời. Mạn phép nói dí dỏm một tí, ta có thể hiểu Chúa Jesus đang ''bực mình'' vì ông Satan này dai như... quỷ và muốn nói rằng:

Thôi đi ông bạn, bố tôi cho tôi xuống trần đi cứu nhân độ thế, còn ông thì được ổng sai xuống đây để thử thách loài người. Kiểu gì tôi với ông chả làm việc cho ông già mà phải thử với chả thách nhau làm gì.

Sau khi Jesus vượt qua thử thách của Satan thì từ thiên đường các thiên thần bay xuống để phụng sự Jesus, chứng tỏ Chúa Trời từ nãy đến giờ vẫn đang quan sát và không gì nằm ngoài dự tính của người.

Kết lại: Satan vốn là một thực thể được Chúa tạo ra từ đầu, có trách nhiệm ''kiểm tra tư cách'' mỗi người xem ai xứng đáng về với Chúa, ai phải xuống địa ngục.

Có câu ''lửa thử vàng, gian nan thử sức'', quả thực, nếu Chúa không có một cách thức nào đó để kiểm định đức tin của mỗi người thì làm sao ông chứng minh được ai là người xứng đáng được lên thiên đường?

Chưa thấy Lucifer đâu hết đúng không nào? Nhưng công việc của Satan thì rất mệt nhọc như các bạn thấy, từ đầu hắn đã phải đóng vai kẻ xấu rồi thì làm sao tương đồng với Lucifer vốn là một thiên thần tốt nhưng trở nên sa ngã được?

Lucifer là một đứa con hư hỏng khác!

Chúa Trời là đấng tạo hóa, cha của muôn loài. Tất nhiên đọc đến đây các bạn biết ông ấy hiện có 2 tạo vật quan trọng là Satan và Jesus. Thế nhưng chưa chắc Chúa Trời cưng chiều hai người đấy nhất mà lại là một tạo vật khác, được mệnh danh là ''firstborn'' của người, đó chính là Lucifer. Trước khi quay lại trích dẫn trong Sách Khải Huyền và Isaiah để dẫn chứng thì xin được liệt kê một số cột mốc để bạn đọc dễ hiểu trước:

1. Chúa Trời tạo ra Jesus như một bản thể của chính người với những gì tinh hoa nhất như cái đẹp, cái thiện và sự sáng tạo. (Có thể hiểu Jesus như một người con nhân bản vô tính của Chúa Trời vậy, cái gì cũng giống ông hết.)

2. Sau Jesus, thiên đường ngày càng đông đúc với các tạo vật khác của Chúa. Trong số đó nổi bật có 7 thực thể thiên thần mà Lucifer là người đầu tiên sinh ra với hình dạng một Seraphim 6 cánh, xinh đẹp nhất và quyền năng nhất, gần Chúa nhất. 7 thực thể đó tạo thành The Sevenfold (hay còn gọi là Seven Spirit of God) bao gồm: Lucifer, Uriel, Raphael, Raguel, Michael, Gabriel, và Ramiel được nhắc đến trong Sách Enoch (tùy thuyết mà tên của những nhân vật này sẽ thay đổi).

3. Chúa Trời phong Jesus là vua trên thiên đường (King of Heaven). Còn Lucifer là Seraphim cai quản mọi thiên thần khác, và làm cố vấn cho người. Không ai phản đối gì hết. Lưu ý một chỗ để đừng nhầm lẫn, Jesus là giống Chúa nhất, còn Lucifer gần Chúa nhất và được cưng nhất (gần như thế nào thì những bài sau sẽ được Lost Bird giải thích).

4. Một khoảng thời gian dài đằng đẵng vô tận. Lúc này chưa có con người, mọi thứ vẫn vậy. Ông Satan ở phần này chưa trở nên xấu đâu vì chưa có người nào để ông ''test''.

5. Con người được sinh ra cũng dựa trên hình dạng của Chúa (Adam và Eva), Chúa ra lệnh cho tất cả thiên thần phải cúi đầu trước con người. Lucifer bị sốc tâm lý vì Chúa đã yêu thương con người hơn mình. Việc được sủng ái hạng nhất bỗng rơi xuống hạng 3 hạng 4 khiến Lucifer nổi giận phản loạn.

6. 1/3 số thiên thần đồng ý tạo phản cùng Lucifer dẫn đến chiến tranh thiên đường. Michael mặc giáp, cầm kiếm, nhận lấy thương Longinus của Chúa Trời để đánh bại Lucifer cùng những thiên thần nổi loạn khác xuống địa ngục. Đến thời điểm này, tất cả những thiên thần sa ngã sẽ có vai trò tương tự như Satan - làm kẻ xấu để thử thách loài người.

7. Đồng thời với việc thử thách. Chúa Trời gửi Chúa Jesus xuống trần gian để cứu chuộc loài người khỏi tội lỗi của chính họ (bằng cách được Đức Mẹ Maria sinh ra, trước đó thiên thần Gabriel xuống báo tin). Đến cột mốc này thì đã tương đồng với câu chuyện Satan thử thách Chúa Jesus vừa kể ở mục trên.

Như vậy, bạn đọc có thể tương đối phân biệt được Satan và Lucifer, và nên lưu ý là hình tượng Lucifer vốn được sáng tạo và thêm thắt rất nhiều thông qua thi ca nhạc họa thời La Mã, bản thân nhân vật này không được thể hiện rõ rệt trong Kinh Thánh. Tuy nhiên vẫn cần một số thuyết khác để đóng góp thêm cho đầy đủ.

Thuyết 7 đại tội và Thất Hoàng Địa Ngục phân biệt Lucifer và Satan

Các bạn hãy nhớ con số 7 là con số hoàn hảo trong Thiên Chúa giáo. Nếu chúng ta có Sevenfold Spirit như vừa kể thì cũng có 7 đại tội (seven deadly sins) với 7 con ác quỷ đứng đầu địa ngục (seven princes of hell).

7 nhân vật ác quỷ này cũng dùng tội lỗi mà mình đại diện vì một mục đích duy nhất là thử lòng con người, tất nhiên nếu chấp nhận và lý luận thuận theo sự kiện chiến tranh thiên đường bản thân họ cũng là những thiên thần bị đánh bại cùng với Lucifer và bị đày xuống trần.

Theo phân loại của nhà thần học, giám mục người Đức Peter Binsfeld thì 7 mối tội đầu với 7 con quỷ tượng trưng cho chúng như sau:

1. Lucifer - Tội Kiêu Ngạo ( Pride) vì đã không chịu cúi đầu trước con người và phản lại ý Chúa.

2. Mammon - Tội Tham Lam (Greed), con quỷ thao túng con người bằng lòng tham không đáy đối với tiền của vật chất.

3. Asmodeus - Tội Dâm Ô (Lust), kẻ thử thách nhân loại bằng ham muốn tình dục.

4. Leviathan - Tội Đố Kỵ (Envy), xúi giục người khác cảm thấy khó chịu và đâm ra ghét khi thấy người khác hơn mình.

5. Beelzebub - Háu Ăn (Gluttony), thử lòng con người thông qua bản năng ham ăn hốt uống.

6. Satan - Giận Dữ (Wrath), đại diện cho những con người không thể kềm chế được cơn giận của mình.

7. Belphegor - Lười Nhác (Sloth), ác thần trừng phạt những kẻ lười biếng.

Theo như thuyết trên của Peter Binsfeld sáng tạo vào năm 1589 thì ông ủng hộ thuyết Lucifer và Satan là hai thực thể khác nhau. Đồng thời, Satan vốn giữ nhiệm vụ chính là nổi trận lôi đình trừng phạt những con người không biết ăn năn hối lỗi nơi hỏa ngục nên đại diện cho cơn giận dữ. Trong khi đó Lucifer vẫn tượng trưng cho lỗi lầm khiến anh ta bị đày xuống trần là kiêu ngạo.

Tất nhiên cũng có những thuyết khác nhưng thuyết của Binsfeld khá nổi tiếng và cũng logic, phù hợp với những trích dẫn từ Kinh Thánh, có thể phục vụ cho mục đích phân biệt Lucifer và Satan trong bài viết này.

Cuối cùng, phân biệt dựa trên đặc điểm mô tả và hình dáng bên ngoài theo logic thông thường

Satan lẫn Lucifer đều xuất hiện trong các văn hóa phẩm như truyện tranh, phim, game làm say mê nhiều thế hệ. Dựa trên những khái niệm căn bản nhất về hai nhân vật này chúng ta có thể thấy những người nghệ sĩ khi sáng tạo nên concept của nhân vật cũng đã có sự phân biệt dưới cách tư duy logic của riêng họ.

Lucifer là một ''thiên thần sa ngã'', cái tên nhấn mạnh bản chất lẫn sự biến chất của thực thể đó. Dù họ đã sa ngã nhưng vẫn là thiên thần và sự biến chất thường được thể hiện qua màu sắc của đôi cánh, từ trắng đã biến thành đen.

Trong khi đó, Satan vốn là ''ác quỷ'' ngay từ ban đầu, nhân vật này không được tạo ra như một thiên thần. Satan được miêu tả với hình dạng dữ tợn, thường có đôi cánh dơi, đuôi có chóp nhọn, đầu có sừng hoặc chân có móng guốc như loài dê chẳng hạn.

Dựa trên nhiều thuyết đã phân tích qua thì bản chất hai nhân vật này cũng có sự khác biệt cả trong Kinh Thánh lẫn trong cách nghĩ thông thường của con người khi tiếp cận các khái niệm.

Lời kết

Để kết thúc bài viết này, người viết xin tóm tắt lại nội dung trên. Trước hết, bạn đọc nên hiểu quan điểm của người Cơ-Đốc Giáo rằng Chúa Trời là đấng sáng tạo, toàn mỹ, toàn thiện. Thực tế mà nói, thì không có gì qua được mắt của Chúa Trời hoặc có thể đối địch lại với ông.

Tất cả những sự kiện xảy ra, từ lúc khai thiên lập địa cho đến lúc tận thế được tiên tri trong sách Khải Huyền thì đều nằm trong tính toán của Chúa, mỗi nhân vật đều có một vai trò mà Chúa đã sắp đặt sẵn vì một mục đích nào đó mà con người chưa hiểu hết.

Bản thân các nhân vật như Jesus, Satan, Lucifer và hết thảy các thiên thần, ác quỷ khác đều có một sứ mệnh mà Chúa giao cho họ. Bằng cách này hay cách khác, họ đều phụng sự Chúa với mục đích duy nhất là tương tác với con người theo cách riêng (có thể là hỗ trợ, cứu rỗi, thử thách hoặc trừng phạt).

Để lý giải một cách dí dỏm thì hãy xem Chúa Trời và các tạo vật của ông giống như một công ty sản xuất mà trong đó, con người chính là sản phẩm ''đồ chơi'' được Chúa tin yêu nhất và tốn nhiều chất xám để thiết kế nên.

Mặc dù vậy, Chúa Trời trong vai chủ đầu tư kiêm luôn chủ tịch hội đồng quản trị lẫn nghệ sĩ tạo hình rất lo lắng với chất lượng của sản phẩm công ty mình làm ra. Chúa Jesus thì giữ chức giám đốc nhân sự, chuyên quản lý nhân viên (các tông đồ và con chiên). Ông Satan là giám đốc phòng giám định chất lượng, ông này vừa dữ vừa khó, sản phẩm đầu ra bao nhiêu ổng test hết, đứa nào tốt đẹp thì cho phép lên kệ trưng bày (lên thiên đường), đứa nào vừa lỗi vừa xấu thì mang đi thiêu hủy (xuống hỏa ngục), chính vì khó tính như vậy nên trong công ty ai cũng ghét ông Satan.

Còn Lucifer, anh này thì vừa đẹp trai vừa phong độ, vốn là cố vấn cấp cao của chủ tịch hội đồng quản trị nên rất được trọng dụng, một bữa nọ anh thiếu kềm chế, làm trái ý trên dẫn đến bị rầy la nên làm phản. Anh ta định lôi kéo công nhân biểu tình lật luôn ghế sếp. Mặc dù tài ba nhưng vây cánh chưa đủ thế là Lucifer đảo chính thất bại. Anh bị giáng chức xuống nhà xưởng làm trưởng phòng thẩm định, phải đi test sản phẩm chung với ông Satan. 2 tay này vừa xấu xí vừa dữ như nhau nên hay bị nhầm lẫn.

Hy vọng bài viết này sẽ mang lại những dữ kiện thú vị và có ích đối với bạn đọc đam mê tìm hiểu về tôn giáo và những hình tượng tâm linh phong phú trong văn hóa, đời sống.

Thông qua bài viết, Lost Bird mong muốn sẽ mang lại nguồn động lực để chúng ta đào sâu phân tích và học hỏi kho tàng văn hóa vô tận của nhân loại. Nếu bạn đọc có bất cứ đề tài thú vị nào cần chia sẻ và muốn Lost Bird viết bài thì đừng ngại đề xuất với biên tập viên thông qua Fanpage của Lost Bird nhé!