Tại sao nhiều người lại gọi Oscar 2019 là 'trò cười' chỉ vì 'Black Panther' được đề cử Phim xuất sắc nhất?

Chúng ta phải công nhận rằng Black Panther là một bộ phim rất đặc biệt khi trở thành phim siêu anh hùng duy nhất trong lịch sử được ưu ái đề cử vào hạng mục Phim hay nhất của Viện hàn lâm điện ảnh Hoa Kỳ.

Trong lễ trao giải Oscar lần thứ 91 tới đây, Black Panther sẽ được xướng tên cùng với những siêu phẩm (hoặc chưa) của năm như A Star Is Born, BlacKkKlansman, Bohemian Rhapsody...Thế nhưng siêu anh hùng Báo Đen có thực sự xứng đáng được sánh vai với những đối thủ ấy trên phương diện nghệ thuật, học thuật và ý nghĩa sâu xa để tranh ngôi Phim hay nhất?

Câu trả lời khá chắc là ''không'', những lý do sau đây sẽ lý giải vì sao cộng đồng mạng lại nổi giận như vậy.

1. Cốt truyện ''sặc mùi'' Lion King

Black Panther được đầu tư bởi ''nhà Chuột'' Disney nên khó trách cốt truyện được ''kế thừa'' từ Lion King, cũng với một mô típ: vị vua của một đất nước cổ xưa hoa lệ ở Châu Phi, bị phản bội và đánh bại bởi chú/em trai của mình, sau đó may mắn thoát chết và trở lại mạnh mẽ hơn để giành lại ngai vàng.

Chỉ còn thiếu việc chèn bài hát The Circle of Life vào Black Panther nữa là phim trở thành một phiên bản người đóng của Lion King ngay lập tức.

2. Dàn dựng, nhân vật cũng theo kiểu Lion King nốt

Bất cứ khán giả nào từng là fan cứng của Lion King khi coi Black Panther cũng sẽ nhận ra sự tương đồng trong nhiều khung hình, góc quay, kể cả động tác, tạo dáng của nhân vật.

Ngoài các nhân vật chính, nhân vật phụ cũng tương đồng nốt về vai trò trong cốt truyện, ví dụ nhân vật Zuri trong Black Panther cũng là một người thông minh và hữu ích hỗ trợ cho T'Challa giống như khỉ đầu chó Rafiki giúp đỡ cho Simba vậy.

Phải chăng đạo diễn Black Panther, ông Ryan Coogler đã rất ''nhập tâm'' với Lion King đến nỗi quá nhiều chi tiết được kế thừa từ phim hoạt kinh kinh điển năm 1994 của Disney? Như vậy, trên phương diện hình ảnh, Black Panther cũng không có gì đặc biệt so với các đối thủ khác trong hạng mục Phim hay nhất.

Thậm chí, Black Panther tương đồng luôn về số lượng, tạo hình, tính cách của các nhân vật phụ khác như hoàng hậu Ramonda ứng với sư tử cái Sarabi, Nakia ứng với sư tử cái Nala - cùng vào vai người yêu của nhân vật chính T'Challa/Simba.

Trong khi đó nhân vật Everett và M'Baku cũng có tạo hình, tính cách nhố nhắng để làm ''sidekick'' cho T'Challa như Timon và Bumba đã tháp tùng sư tử Simba.

3. Sức mạnh không đến từ bản thân con người Wakanda mà xuất phát từ yếu tố ngoại lai

Thực tế mà nói, Wakanda phát triển với công nghệ hiện đại và nguồn tài nguyên dồi dào như vậy là nhờ vào sự may mắn, khi một thiên thạch chứa kim loại vibranium vô tình rơi xuống lãnh thổ nước này từ thời xa xưa. Phim không thành công trong việc khắc họa rõ nét tài năng và năng lực thực sự của người gốc Phi.

Nếu không có bộ giáp và các công nghệ hỗ trợ từ việc khai thác vibranium, bản thân T'Challa dù có được sức mạnh nhờ ăn loại thảo dược bí truyền cũng không thực sự mạnh mẽ hơn các siêu anh hùng khác.

Trái lại, những nhân vật như Captain America hoặc Iron Man trở nên mạnh mẽ nhờ chính trí tuệ và thành quả khoa học đến từ sự tự lực nghiên cứu của các nhà khoa học người Mỹ. Bản thân Tony Stark cũng là một nhà khoa học tự mày mò, phát minh ra bộ giáp từ công nghệ và vật liệu có sẵn trên Trái Đất.

Khi không mặc giáp và không được sử dụng thảo dược bí truyền, T'Challa thậm chí không phải là đối thủ xứng tầm với Killmonger. Chi tiết này rõ ràng là một điểm trừ cho siêu anh hùng Báo Đen, nó không tạo được sự ấn tượng cần có về năng lực thực sự của anh chàng.

4. Yêu động vật? Không hề!

Black Panther khai thác hình tượng tê giác để nhắc người xem nhớ về loài động vật đặc trưng của Châu Phi đã bị đẩy tới bờ vực tuyệt chủng vì nạn săn trộm. Thế nhưng, rõ ràng chi tiết này là một sự ngộ nhận mà những nhà phê bình mô tả bằng một từ tiếng Anh rất đắt là ''misconception", ý đồ bị thể hiện sai cách và đi ngược lại thông điệp mà bộ phim truyền tải.

Lẽ ra phải thể hiện một đất nước Wakanda văn minh tiến bộ, nơi loài động vật đáng thương này được sinh sống một cách yên bình và an toàn thì trong phim những chú tê giác đã trở thành một công cụ phục vụ cho chiến tranh, chúng phải đối mặt với nguy hiểm và cũng gây nguy hiểm cho người khác.

5. Xã hội phong kiến lỗi thời, đi ngược lại văn minh nhân loại

Được tung hô là đất nước văn minh, hiện đại bậc nhất thế giới, Wakanda khoác lên mình bộ cánh hào nhoáng với những cao ốc chọc trời được ngụy trang một cách tinh vi bởi ảo ảnh của núi rừng trùng điệp. Thế nhưng, thể chế chính trị ở Wakanda lại vẫn dậm chân ở chế độ quân chủ lập hiến thời phong kiến.

Thay vì lựa chọn người đứng đầu đất nước theo cách bỏ phiếu tín nhiệm, Wakanda vẫn dùng một nghi thức lạc hậu là quyết đấu đến chết. T'Challa có trái tim nhân hậu và giàu lòng vị tha rất xứng đáng để làm vua, thế nhưng chỉ cần anh thua Killmonger trong một trận đấu tay đôi thì hắn ta nghiễm nhiên được ngồi trên ngai vàng mà không ai dám lên tiếng phản đối. Vận mệnh đất nước được quyết định đơn giản như vậy hay sao?

Vậy liệu Wakanda có đúng nghĩa là một đất nước văn minh bậc nhất khi người đứng đầu quốc gia này được chọn bởi sức mạnh tay chân thông qua hành vi bạo lực chứ không phải vì trí tuệ, kiến thức và tầm nhìn? Một lỗ hổng cực lớn rất khó chấp nhận. Cứ thế này thì dù sống trong sự giàu sang tột đỉnh, liệu dân trí và nhận thức của cư dân Wakanda đã tương xứng hay chưa?

6. Black Panther là một sản phẩm của chủ nghĩa thực dân kiểu mới

Thông qua Black Panther, có thể những nhà làm phim muốn xây dựng một Châu Phi hiện đại với nền văn minh rực rỡ. Thế nhưng, ông Patrick Gathara - một nhà văn, họa sĩ, nhà tư vấn chiến lược truyền thông người Kenya và là cây bút xuất sắc trong chủ đề quan hệ quốc tế của tờ Washington Post đã khẳng định về Black Panther như sau:

Hình ảnh về Châu Phi như thế chỉ có thể xuất phát từ đầu óc của một kẻ theo chủ nghĩa thực dân kiểu mới.

Bất chấp việc là một người da màu, Patrick Gathara không hề ủng hộ Black Panther, ông cho rằng bộ phim này là một sản phẩm của người da trắng dùng để hạ thấp những giá trị truyền thống Châu Phi, ngay cả khi phim sử dụng 90% diễn viên da màu thì hình ảnh của họ cũng đã bị bóp méo.

Tương tự, biên tập viên, MC người Kenya của tòa soạn báo BBC khu vực Châu Phi - Larry Madowo cho biết ông cảm thấy buồn rằng ông không hề nhìn thấy hình ảnh của một Châu Phi đúng nghĩa thông qua Black Panther:

Tôi thực sự thích trang phục trong phim, nó rất tuyệt. Thế nhưng, Wakanda chỉ thể hiện một phiên bản thiếu sót của nền văn hóa Châu Phi với những lễ tế, điệu nhảy, bài hát và nghi thức được tạo tác bởi người ngoài theo cách mà họ nghĩ Châu Phi nên trở thành.

Madowo nói tiếp về âm nhạc trong phim:

Chỉ có duy nhất một đoạn nhạc nền trong phim là sáng tác của nghệ sĩ Châu Phi thực thụ, tên cô ấy là Babes Wodumo, người Nam Phi. Tôi không có ý công kích Kendrick Lamar, nhưng bài hát của anh ta nên giống với nhạc Châu Phi hơn. Anh ta thực sự bỏ lỡ cơ hội để tỏa sáng như một nhạc sĩ Châu Phi trên một sân chơi lớn. Lẽ ra bài hát đã có thể đóng góp tốt hơn cho cốt truyện.

Theo đó, việc Black Panther được đề cử trong hạng mục Ca khúc chủ đề của Oscar lần thứ 91 không mang nhiều giá trị biểu trưng cho âm nhạc Châu Phi.

7. Chủ nghĩa dân tộc cực đoan chiếm ưu thế ở Wakanda

Ở đầu phim, người xem khám phá ra rằng Nakia (Lupita Nyong'o thủ vai) là người tình lâu năm của đức vua T'Challa (Chadwick Boseman). Tuy nhiên, họ đã bị cấm đoán và không thể cưới nhau vì T'Challa trung thành với vương quốc của mình, còn Nakia thì muốn vượt ra ngoài phạm vi Wakanda để giúp đỡ cho những quốc gia Châu Phi nghèo khó.

Đây là biểu hiện của sự bảo thủ khi Hoàng gia Wakanda đã đặt người dân mình lên trên vận mệnh của những dân tộc gốc Phi khác. Trong suốt nhiều năm, Wakanda đã phát triển vược bậc trong khi phần còn lại của Châu Phi sống dưới mức nghèo khổ. Tuy nhiên người Wakanda đã chọn che giấu sự sung túc của họ thay vì giúp đỡ, điều này chỉ bắt đầu thay đổi sau hội nghị quốc tế trong phần phim Captain America: Civil War.

Một chi tiết khác rất gượng thể hiện chủ nghĩa dân tộc cực đoan là khi đội trưởng quân cảnh vệ hoàng gia Okoye (Danai Gurira) bảo vệ T'Challa và phải đối mặt với chồng cô là đội trưởng quân bảo vệ biên giới W’Kabi, người ủng hộ Killmonger.

Khi W'Kabi hỏi:

Em sẽ giết anh sao, em yêu?

Okoye đã trả lời:

Vì Wakanda ư? Tôi sẽ giết mà không cần hỏi.

Tình huống này chỉ thể hiện hai điều, Okoye là một người theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan (extreme nationalism), đừng nhầm lẫn với chủ nghĩa yêu nước (patriotism). Về phần W'Kabi, anh ta là kẻ theo phe bảo hoàng cực đoan (ultra royalist) - tức sẵn sàng mù quáng bảo vệ người đang ngồi trên ngai vàng bất kể đó là người tốt hay xấu, cụ thể ở đây là Killmonger, kẻ vừa đánh bại T'Challa để tiếm ngôi.

Cách thể hiện vợ chồng W'Kabi và Okoye đều đi quá xa với những giá trị ban đầu mà nhân vật cần truyền tải tới người xem.

8. Để cho người da màu giết hại lẫn nhau hơn là hòa hợp

Không chỉ là đồng bào, Killmonger và T'Challa còn chảy chung một dòng máu trong huyết quản, họ là anh em cô cậu ruột. Thế nhưng, phim kết thúc với cái chết của Killmonger (Michael Jordan thủ vai), vốn là một người Mỹ gốc Phi (African American). Từng là lính đánh thuê lớn lên ở Mỹ, anh ta là sản phẩm của sự giao thoa văn hóa với những giá trị dung hòa của văn hóa phương Tây trong một chủ thể người Châu Phi.

Ngược lại, T'Challa tượng trưng cho truyền thống Châu Phi thuần túy, hai luồng văn hóa, tư tưởng đối nghịch nhau thông qua xung đột của hai nhân vật. Có lẽ đạo diễn Ryan Coogler muốn phản ánh thực tế xã hội, nhưng ông đã thể hiện nó một cách không có hậu khi để một trong hai phải chết.

Trên thực tế, gieo rắc tư tưởng chia rẽ và kích động mâu thuẫn nội tại của một dân tộc là cách mà thực dân, đế quốc hay sử dụng để làm suy yếu một đất nước nhằm dễ bề xâm lược (ví dụ mưu đồ dùng người Việt đánh người Việt trong chiến lược Việt Nam hóa chiến tranh của đế quốc Mỹ).

Không biết vô tình hay cố ý mà cảnh anh em một nhà tàn hại lẫn nhau do ảnh hưởng của ngoại bang lại được tái hiện trong phim?

Dễ hiểu khi cộng đồng phản ứng vì Black Panther được đề cử Oscar

Những ví dụ kể trên chưa phải là tất cả những sai lầm trong Black Panther khiến người xem khó chịu, nhưng là những chi tiết dễ thấy nhất, và gây tranh cãi nhiều nhất. Nhiều ý kiến cho rằng Oscar năm nay là một trò đùa không hơn không kém.

Theo đó, cả về cốt truyện, hình ảnh, âm nhạc, triết lý truyền tải thì Black Panther đều có vấn đề lớn, rất khó hiểu khi siêu anh hùng báo đen lại được 7 đề cử. Trừ phần trang phục ra, ngay cả những hạng mục phụ thì phim cũng rất thiếu sót chứ đừng nói đến tranh ngôi Phim xuất sắc nhất.

Đúng là chúng ta cần những siêu anh hùng da màu, những nữ siêu anh hùng có sức mạnh phi thường để đa dạng hóa và thể hiện sự bình đẳng. Thế nhưng, cái hay của Black Panther đã bị lu mờ bởi những yếu kém kể trên trong khi ngay cả "tượng đài" của dòng phim siêu anh hùng như The Dark Knight (đạo diễn Christopher Nolan) còn không được đề cử Phim hay nhất.

Trên hết, thông qua Black Panther, nhiều trí giả người da màu vẫn thấy thấp thoáng đâu đó sự phân biệt, kỳ thị một cách tinh vi trong bối cảnh hiện đại của thế 21 khi hình ảnh của các dân tộc gốc Phi bị nhào nặn một cách có chủ đích bởi bàn tay người da trắng.