Gấu Bắc Cực vào tù, chuyện gì đã xảy ra?

Jeff Chuchmuch ngồi trên trực thăng cùng một khẩu súng có chứa thuốc an thần trong cuộc đuổi bắt con gấu Bắc Cực số 19173. Đây là một con đực già, nặng hơn 360 kg, bị truy bắt vì tội đột nhập vào hiên nhà và bệnh viện địa phương để lục tìm rác.

Theo Chuchmuch: “Gấu mẹ có lẽ đã dạy nó rằng vào mùa không có tuyết, rác chính là nguồn thức ăn. Và đó chính là tất cả những gì con gấu này biết về rác.”

Sau nửa giờ đồng hồ tìm kiếm, họ phát hiện ra con gấu trắng lớn đang ngụy trang giữa những tảng đá. Chuchmuch đã bắn một phát chuẩn xác vào phía sau cổ của con gấu, một khu vực có kích thước bằng màn hình máy tính, nơi thuốc có thể phát huy công dụng tốt nhất.

“Công việc này rất thú vị, có rất nhiều tiếng động từ máy bay trực thăng khi bạn đang ở ngay phía trên con gấu. Thông thường, chúng tôi sử dụng trực thăng của vịnh Hudson, đóng tại Churchill.

Trực thăng của họ rất tuyệt vời. Họ có thể đưa bạn đến ngay trên con gấu để bạn có thể thực hiện một phát bắn hoàn hảo. Sau đó từ 3-6 phút, khi con gấu đã bị hạ gục, chúng tôi sẽ giữ con gấu trong lưới để vận chuyển về nơi giam giữ.”

Khi hạ cánh, con gấu 19173 được chuyển đến Cơ sở Nuôi gấu Bắc Cực, còn được biết đến với một cái tên “thân thương”- Nhà tù dành cho gấu Bắc Cực, nơi 19173 trở thành tù nhân đầu tiên của mùa gấu 2016.

Nằm ở phía bắc Manitoba, nép mình bên bờ vịnh Hudson, Canada, Churchill được mệnh danh là thủ đô của gấu Bắc Cực.

Nhà tù dành cho gấu Bắc Cực trước đây là một nhà kho để máy bay quân sự. Sau khi cải tạo, nhà tù mở cửa vào năm 1981 và có tất cả 28 “phòng giam”. Các tù nhân gấu sẽ bị giam tại đây ít nhất 30 ngày và chỉ được ăn tuyết hoặc nước. Đây như một hình phạt, cảnh cáo chúng không được phép quay trở lại khu vực dân cư để tìm thức ăn nữa. Khi được thả ra, một chiếc trực thăng sẽ đưa những con gấu này ra biển băng. Những người ở đây gọi sự kiện này là một “cuộc phóng thích băng tuyết”.

“Ngục tù” nghe có vẻ tàn nhẫn, nhưng đây là một trong những nỗ lực bảo tồn giống loài này. Mô hình có thể được lan rộng đến khắp các thị trấn ở Bắc Cực nhằm giải quyết vấn đề “gấu Bắc Cực lang thang” đang ngày càng gia tăng. Đặc biệt, khi có nghiên cứu chỉ ra cá thể gấu Bắc Cực đang giảm đi từ 1185 (1987) chỉ còn 806 (2011), người ta lại nhìn thấy nhiều gấu Bắc cực hơn.

Tình trạng tương tự cũng diễn ra tại các vùng biển Bắc Cực. “Nhờ” vào khí hậu đang dần nóng lên, những tảng băng mà gấu Bắc Cực dùng để săn hải cẩu hình thành muộn hơn và tan chảy sớm hơn vào mùa xuân.

Điều này có nghĩa, gấu Bắc Cực sẽ dành nhiều thời gian hơn trên đất liền đồng thời tiếp xúc nhiều hơn với loài người. Vấn đề này còn thêm phần nghiêm trọng khi các tour du lịch Bắc cực đang dần trở nên phổ biến. Loài gấu sẽ tìm kiếm rác thải của con người như một nguồn thức ăn đối với chúng.

Nếu gấu Bắc Cực không đi kiếm ăn, chúng sẽ chết đói, nhưng nếu đi, chúng sẽ chết dưới họng súng của loài người.

May mắn, chương trình của Churchill xuất hiện, thay đổi cục diện này. Thị trấn ở Manitoba nằm cạnh một tuyến đường di cư của gấu Bắc Cực. Mỗi năm, hàng trăm con gấu đi ngang qua khu vực này để đến địa điểm săn mồi của chúng ở Vịnh Hudson và sau đó trở lại đất liền vào mùa xuân.

Những năm 1960, khi gấu Bắc Cực lang thang trong thị trấn, chính sách của Churchill chỉ đơn giản là bắn chết chúng. Hiện tại, các nhân viên bảo tồn cố gắng dọa chúng sợ hãi và rời khỏi thị trấn. Nhưng nếu cách này không có tác dụng, họ sẽ nhốt chúng lại.

“24 giờ một ngày, 7 ngày một tuần, 365 ngày một năm, khi chiếc điện thoại đó đổ chuông và có một con gấu Bắc Cực xuất hiện gần khu vực dân cư, chúng tôi sẽ hành động.”

Chuchmuch cho biết thị trấn đã lập nên đường dây 675 – BEAR như một hệ thống báo động dành cho người dân khi nhìn thấy gấu Bắc Cực. Bất cứ ai gọi số này đều sẽ lập tức được kết nối với Chuchmuch hoặc một nhân viên bảo tồn khác. Những nhân viên này đã nối đường dây đến nhà của họ và luôn mang theo điện thoại tầm xa trong xe tải của mình. Vào mùa bận rộn, điện thoại có thể đổ chuông 5, 6 lần một đêm.

“Vào mùa đầu tiên của mình, năm 2015, khi điện thoại đổ chuông, tôi rất phấn khích. Tôi đã nhảy cẫng lên và chạy ra khỏi cửa vào giữa đêm. Đây là một công việc thật sự thú vị.”

“Nhưng đến cuối tháng 11 năm đó, sau khi làm điều tương tự 350 lần, thì mỗi lần chuông reo thì tôi có cảm giác như người mình co rúm lại.”

Năm 2015, hệ thống báo động này đã ghi nhận 350 cuộc gọi đến Đường dây Cảnh báo Gấu và các nhân viên bảo tồn đã phải xử lý 77 con, con số cao nhất kể từ khi thị trấn giới hạn bãi rác mở hồi những năm 2000.

Đặc biệt, các con gấu lang thang trong thị trấn vào 2015 gầy hơn bình thường. Theo thang đo chỉ số mỡ của gấu Bắc Cực ( từ 1 – 5, trong đó 5 là mập nhất), những con gấu ra khỏi băng sau khi ăn hải cẩu sẽ có chỉ số ở mức 4 hoặc 5.

Nhưng vào năm 2015, vì khí hậu thay đổi, băng tan nhanh hơn, buộc gấu Bắc Cực phải vào đất liền sớm hơn 1 tháng trong tình trạng đói bụng. Lúc này, chúng sẽ bất chấp nhiều rủi ro hơn để kiếm thức ăn, đồng thời cũng trở nên nguy hiểm hơn đối với con người.

Năm 2016 ghi nhận 392 cuộc gọi. Tuy nhiên, khác với 2015, gấu Bắc Cực 2016 béo tròn, như những cục marshmallow đi vòng quanh thị trấn. Vì chúng có một mùa bội thu nên loài vật này thậm chí có phần hững hờ với cả thịt hải cẩu được bày sẵn (trong bẫy).

Theo Churchmuch, băng trên vịnh Hudson là nguồn ảnh hưởng trực tiếp đến cách loài gấu hành động. Những tảng băng sẽ tan chảy vào mùa hè nhưng cứ mỗi năm qua chúng lại tan chảy sớm hơn và hình thành muộn hơn. Năm 2016, thời tiết ấm áp khiến những tảng băng đáng lí xuất hiện vào mùa thu phải đến tháng 12 mới hình thành. Điều này đồng nghĩa với việc gấu Bắc Cực phải đợi trên đất liền đến tận lúc đó.

“Phải đến 8/12 chúng tôi mới hoàn thành xong việc ‘phóng thích băng’, muộn nhất từ đó đến giờ. Chúng tôi vẫn đuổi bắt gấu Bắc Cực đến tận trước Giáng Sinh và con gấu cuối cùng tôi thấy trên đất liền là vào 6/1. Những diễn biến này hẳn sẽ nói lên điều gì đó.”

Đề cập đến sự gia tăng tương tác giữa con người và gấu Bắc Cực, nhà nghiên cứu gấu Bắc Cực Andrew Derocher cho biết: “Cơ bản đây là vấn đề về an toàn của con người. Chúng tôi chứng kiến những điều tượng tự ở khắp Bắc Cực.”

Trong năm 2017, tỉnh bang Ontario đã đưa ra báo động về sự gia tăng trong số lượng gấu được nhìn thấy. Người dân địa phương cho biết họ nhìn thấy hai mẹ con gấu đang ăn thịt hải cẩu ở Ivujivik, phía bắc Quebec. Một vài người khác phát hiện dấu vết gấu Bắc Cực ở Longyearbyen, Na Uy. Tệ hơn, những con gấu được phát hiện ở Tuktoyaktuk, Northwest Territories và ở Kashechewan, Ontario đã bị bắn chết.

Vấn đề là những nơi này không giống Churchill: hầu hết các khu dân cư phía bắc không có tài nguyên để đối phó với sự gia tăng gấu Bắc Cực trên đất liền.

Với kinh nghiệm hơn 30 năm nghiên cứu về loài vật này, Derocher cho biết: “Những người sống trong khu vực có gấu Bắc Cực thường luôn có súng trong tầm tay. Vì vậy hầu hết mọi trường hợp, con gấu sẽ bị bắn hạ.”

Sự gia tăng của các tour du lịch Bắc Cực dạo gần đây cũng chính là một trong những nguyên nhân chính, mà theo lời Derocher đó là “một công thức khiến nhiều gấu chết hơn, nhiều người bị tấn công hơn.”

Chuchmuch cũng đã chứng kiến sự việc cụ thể khi khách du lịch kéo xe của họ đến gần chỗ của gấu Bắc Cực và bước ra khỏi xe để chụp hình.

“Họ nhìn về phía sau và so với chiếc xe, họ đứng gần con gấu hơn. Chúng là động vật hoang dã, không ai đoán trước được chúng sẽ làm gì. Bạn phải đề cao sự an toàn trong đất ngước của gấu Bắc Cực.”

Vào năm 2013, có hai người bị gấu Bắc Cực tấn công ở Churchill.

“Chúng tôi luôn nhắc nhở mọi người không đi bộ vào buổi tối khi đang trong mùa gấu. Hãy đi xe. Theo tôi được biết, một trong hai người bị gấu tấn công là vì cô ấy gặp nó khi đi bộ về nhà sau bữa tiệc. Còn người thứ hai là một người đàn ông, anh ta chạy ra khi nghe tiếng hét của cô và đánh con gấu bằng xẻng tuyết. Lúc này, con gấu thả người phụ nữ xuống và quay ra tấn công người đàn ông.”

Hai người đều sống sót, nhưng con gấu kia thì bị bắn chết.

Chuchmuch cho biết: “Ưu tiên hàng đầu của tôi là sự an toàn của cộng đồng và cuộc sống của con người. Là một nhân viên bảo tồn, chúng tôi không muốn làm như vậy, nhưng nếu đó là việc cần thiết, nếu việc giết con gấu là để đảm bảo sự an toàn của cộng đồng, chúng tôi sẽ làm.”

Derocher tin rằng việc có một Đường dây Cảnh báo Gấu Bắc Cực cùng một nhà tù cho chúng có thể trở thành hình mẫu áp dụng cho những cộng đồng phải chung sống với gấu khác trên thế giới, phần nào giải quyết vấn đề gia tăng gấu gần đây. Tuy nhiên, ông cũng đưa ra quan ngại, liệu trong tương lai gần, có con gấu nào tồn tại để bị giam nữa không.

“Đây không khác gì một cuộc đua giữa việc xây dựng thêm nhà tù và việc những con gấu dần biến mất.”

Mùa xuân năm 2017, Derocher đã ra ngoài vịnh băng Hudson để nghiên cứu thêm về hoạt động của loài vật này. Ông cũng lo lắng về việc tình trạng xấu của tảng băng sẽ khiến đội nghiên cứu không thể hoàn thành nhiệm vụ này.

“Tôi luôn luôn nghĩ rằng vấn đề biến đổi khí hậu sẽ là điều các nhà sinh vật học thế hệ sau sẽ giải quyết. Tôi không ngờ rằng nó xảy đến nhanh như vậy.”

Thời điểm hiện tại, tuy đã có nhiều thay đổi trong nhận thức và hành động, chúng ta vẫn cần nỗ lực hơn nữa trong công cuộc cứu lấy hành tinh này.