Lưu ý: Bài viết có tiết lộ nội dung bộ phim. Người đọc có thể cân nhắc.
Ngày 26/2/1920, The Cabinet of Dr. Caligari của đạo diễn Robert Wiene công chiếu tại Đức. Một thế kỷ đã trôi qua, The Cabinet of Dr. Caligari (Cabin của Tiến sĩ Caligari) được xem là phim nghệ thuật sớm nhất, một trong những kiệt tác của thể loại phim câm và Chủ nghĩa Biểu hiện Đức, đồng thời định hướng cho các đạo diễn trẻ có cái nhìn nghiêm túc về bộ môn nghệ thuật thứ bảy.
Nói như nhà phê bình và sử gia điện ảnh Paul Rotha, The Cabinet of Dr. Caligari giống như “một giọt rượu vang giữa biển mặn”.
The Cabinet of Dr. Caligari bắt đầu với lời dẫn truyện của Francis. “Vị hôn thê” của anh ta là nạn nhân của một vụ bắt cóc. Hung thủ là tên giết người mộng du Cesare và người đứng đằng sau thao túng Cesare là tiến sĩ Caligari – một kẻ chuyên nghiên cứu các phương pháp thôi miên.
Nhà sản xuất Erich Pommer cho biết The Cabinet of Dr. Caligari lấy cảm hứng từ những chương trình biểu diễn rùng rợn ở nhà hát Grand Guignol (Paris) lúc bấy giờ. Không khí huyền bí của Grand Guignol rất thịnh hành trong các bộ phim Đức nói chung và phù hợp với nội dung của The Cabinet of Dr. Caligari nói riêng.
Sau khi Chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc vào năm 1918, Đức là nước bại trận và phải đối mặt với thất bại nhục nhã dưới tay kẻ thù. Nền quân chủ ở Đức bị lật đổ, Cộng hòa Weimar ra đời và lâm vào khủng hoảng kinh tế chưa từng có do đổ tiền vào chiến tranh cũng như hứng chịu các khoản phí bồi thường theo yêu cầu của quân Đồng minh.
Đất nước bị tàn phá, phủ bầu không khí chết chóc và những người trở về từ chiến trường rơi vào tình trạng bất ổn. Sống trong một nước Đức như vậy là lý do vì sao nội dung và phong cách của The Cabinet of Dr. Caligari, cũng như nhiều phim Đức trong giai đoạn này, mang sắc thái tăm tối và ảm đạm.
Đối với một đất nước vẫn đang chìm trong cái bóng của chiến tranh, những cái chết phơi bày trên màn ảnh chẳng hề xoa dịu, trái lại nó còn gợi nhớ sự hy sinh trên chiến trường. Sau này, các nhà phê bình thường gọi nhân vật Cesare trong The Cabinet of Dr. Caligari là hiện thân của những binh lính trẻ tuổi dũng cảm bị đẩy ra chiến trường, buộc phải chiến đấu, giết người và bị tước đi sinh mạng do tuân theo mệnh lệnh của một chính phủ tàn nhẫn.
Sau khi chiến tranh kết thúc, một số quốc gia đã gỡ bỏ lệnh cấm chiếu phim Đức. Đây là một lợi thế của The Cabinet of Dr. Caligari tại thời điểm phát hành so với những bộ phim ra đời ở giai đoạn đầu. Điển hình là phim câm kinh dị The Golem (1915) buộc phải xóa các đoạn liên quan đến nước Đức khi chiếu ở các nước Đồng minh, ví dụ như Mỹ. Do được hưởng lợi thế như vậy, The Cabinet of Dr. Caligari được đánh giá là phim Đức đặc trưng và là phim tiên phong cho nền công nghiệp Đức nói chung.
Nếu câu chuyện trong The Cabinet of Dr. Caligari thấm đẫm cảm xúc hỗn loạn của thời đại, thì phong cách làm phim có một bước tiến xa hơn thế. Bộ phim đã phá vỡ triệt để tính hiện thực và tạo ra thế giới “chiaroscuro”(*) với những góc quay méo mó cùng những đường răng cưa sắc nét.
(*) Chiaroscuro là một kỹ thuật hội họa, dùng để miêu tả sự tương phản mạnh mẽ giữa ánh sáng và bóng tối.
Khi The Cabinet of Dr. Caligari ra đời là lúc Chủ nghĩa Biểu hiện đang lên ngôi. Đây là một phong trào nghệ thuật phổ biến ở nhiều lĩnh vực, bắt đầu từ mỹ thuật rồi lan sang văn học, kiến trúc, âm nhạc, kịch nghệ và điện ảnh. Đặc điểm của Chủ nghĩa Biểu hiện là bộc lộ thế giới nội tâm của người sáng tạo và rất được ưa chuộng trong nghệ thuật đương đại, thường được các nghệ sĩ sử dụng nhằm thể hiện sự bất mãn và suy sụp của xã hội thời hậu chiến.
The Cabinet of Dr. Caligari ứng dụng phong cách Chủ nghĩa Biểu hiện chủ yếu là do nó đáp ứng kinh phí thấp mà vẫn đảm bảo yếu tố nghệ thuật. Nhà sản xuất Rudolf Meinert cho biết phong cách thể nghiệm trong phim sẽ tạo ra cảm xúc mạnh mẽ trong lòng khán giả, bất kể việc bộ phim được giới báo chí đón nhận như thế nào. The Cabinet of Dr. Caligari không phải là tác phẩm đầu tiên đem Chủ nghĩa Biểu hiện vào phim, song nó là bộ phim đầu tiên được áp dụng một cách toàn diện nhất.
Cảm giác bức bối và đáng sợ cùng những hình ảnh méo mó vặn vẹo trong The Cabinet of Dr. Caligari có ảnh hưởng lớn đến điện ảnh Đức và dòng phim kinh dị lẫn phim noir sau này, ví dụ như phim của Alfred Hitchcock, Orson Welles, Ingmar Bergman, Tim Burton.
The Cabinet of Dr. Caligari còn gây ấn tượng với kết cấu truyện lồng truyện, hay còn gọi là kiểu truyện khung. Cụ thể, bộ phim được kể lại theo hồi tưởng của nhân vật Francis. Tuy nhiên, đến đoạn kết của phim, khán giả mới vỡ lẽ Francis là bệnh nhân ở trong trại thương điên và bác sĩ của bệnh viện chẳng phải là tiến sĩ Caligari đó sao. Kết thúc này càng cho khán giả thấy rõ hình ảnh trong phim phản ánh thế giới của một kẻ điên cũng như bộc lộ nội tâm theo đặc trưng của Chủ nghĩa Biểu hiện.
Một số nhà lý thuyết, tiêu biểu là Siegfried Kracauer – tác giả cuốn Theory of Film và From Caligari to Hitler, đã chỉ trích kết cấu kiểu truyện khung phá vỡ thông điệp chống độc tài bằng cách khôi phục nhân vật Caligari trở thành một kẻ có quyền lực và giảm nhẹ tội ác của Caligari do những gì ông ta làm chỉ là sản phẩm của một kẻ điên.
Trong The Cabinet of Dr. Caligari, còn có một thứ mơ hồ hơn thế, đó là trại thương điên. Trại thương điên xuất hiện trong kiểu truyện khung (phản ánh thế giới khách quan) và trong lời kể của nhân vật Francis (phản ánh thế giới chủ quan). Hình ảnh trại thương điên càng khiến ranh giới giữa sự thật và ảo tưởng thêm mơ hồ.
Ranh giới này càng được củng cố bằng lời khẳng định nham hiểm ở kết phim khi Caligari nói sẽ “chữa khỏi bệnh” cho Francis, khiến người xem không khỏi thắc mắc phải chăng vẫn còn những ý đồ xấu xa đội lốt sự đáng kính và uy quyền của vị tiến sĩ này?
Bước ngoặt ở cuối phim là một trong những yếu tố góp phần tạo nên sự mê hoặc, thu hút và bí ẩn của The Cabinet of Dr. Caligari. Dù 100 năm đã đi qua, rất nhiều chủ nghĩa và làn sóng điện ảnh ra đời, The Cabinet of Dr. Caligari của Robert Wiene vẫn là một kiệt tác quan trọng và để lại nhiều ảnh hưởng sâu sắc.
Đọc thêm bài: 25 bộ phim kinh dị tuyệt vời nhất mọi thời đại (Phần 1)
Bình luận (0)
Trở thành người đầu tiên bình luận trong bài viết này.