Tại sao người Nhật Bản bị ám ảnh với việc phải đúng giờ?

Tháng trước, Nhật Bản đã bị rung chuyển bởi một vụ khá rùm beng: Bộ trưởng Thế vận hội quốc gia, Yoshitaka Sakurada, đến muộn ba phút trong một cuộc họp Quốc hội. Phe đối lập đã tổ chức một cuộc biểu tình kéo dài năm giờ để lên án Sakurada, trong khi công chúng thì tỏ ra vô cùng phẫn nộ. Vài ngày sau, Sakurada phải công khai xin lỗi.

Sự gay gắt này không chỉ diễn ra với các lãnh đạo cao cấp. Cả với những nhà kinh doanh, những người nổi tiếng hay những công nhân viên chức quèn, bất kể là ai, đúng giờ là điều quan trọng nhất tại Nhật Bản.

Năm 2018, một chuyến tàu của tuyến đường sắt JR Railway đã đến sớm 25 giây. Những khách hàng của hãng chỉ trích công khai hành động này, và JR Railway buộc phải lên tiếng xin lỗi. Vụ việc xuất hiện trên các mặt báo trong nhiều tuần liền, và đây được coi là một sai lầm không hề nhỏ, ảnh hưởng đến sự tín nhiệm của khác hàng với JR-West.

Từ khi còn nhỏ, người Nhật đã được giáo dục kĩ lưỡng về vấn đề đúng giờ.

"Cha mẹ tôi luôn nói với tôi rằng, đừng bao giờ đến muộn. Hãy nghĩ về những người sẽ cảm thấy khó chịu, kể cả khi tôi chỉ muộn có một chút so với lịch trình. Điều đó đã in sâu vào tâm trí tôi." Issei Izawa, sinh viên đại học 19 tuổi.

Kanako Hosomura, một bà nội trợ 35 tuổi sống ở quận Saitama, cho biết cô ghét đi trễ dù chỉ một phút.

"Tôi rất thích đến sớm trong một buổi hẹn vì tôi đợi ai đó còn hơn là bắt ai đó đợi tôi." Cô nói, và cũng bổ sung thêm rằng mình sẽ không bao giờ kết bạn với những người đi muộn gây khó chịu cho người khác.

Tuy nhiên với nhiều người, việc đúng giờ đến ám ảnh này lại gây ra một chút căng thẳng.

"Bạn gái của tôi làm việc tại tổng đài điện thoại của hãng JR Railways. Tuần trước, khi sau cô ấy quay lại sau giờ giải lao, người giám sát đã nói "Cô muộn 10 giây." Một người đàn ông giấu tên chia sẻ. "Thật sự quá mức khắc nghiệt."

Với nhiều người đến từ các quốc gia khác, sự đúng giờ đến ám ảnh của Nhật Bản là một cái gì đó khá tức cười. Họ thường lấy đó ra làm trò đùa trong các tiết mục giải trí. Nhưng trên thực tế, sự chậm trễ trong công việc có tác động thực sự đến nền kinh tế.

Tại Anh, những người lao động trễ giờ khiến nền kinh tế thiệt hại con số lên tới 9 tỷ bảng Anh (11,7 tỷ USD), theo báo cáo năm 2017 của Heathrow Express. Hơn một nửa số người được khảo sát trong bản báo cáo cho biết, họ thường xuyên đến muộn các buổi họp và và muộn làm hằng ngày.

Ở Hoa Kỳ, sự chậm trễ cũng đang gây ra những vấn đề lớn. Tại New York, những người lao động trễ giờ đã tiêu tốn 700 triệu đô la Mỹ mỗi năm. Tại California, cũng chính những người đó đã tiêu tốn hơn 1 tỷ đô la Mỹ hàng năm, theo báo cáo năm 2018 của tạp chí Inc.

Vậy tại sao người Nhật lại ám ảnh với việc đúng giờ? Đó có phải là một bí ẩn?

Không phải nước Nhật lúc nào cũng ám ảnh với việc đúng giờ như vậy. Nhật Bản thời kì trước công nghiệp hóa đã có thái độ dễ dãi hơn nhiều. Willem Huyssen van Kattendijke, một sĩ quan hải quân Hà Lan đến nước này vào những năm 1850, đã viết trong nhật ký của mình rằng người dân địa phương không bao giờ đúng giờ. Sự nhàn rỗi của người Nhật khá đáng kinh ngạc, anh viết. Vào thời điểm đó, các chuyến tàu thường chạy chậm hơn 20 phút so với lịch trình.

Trong thời kỳ phục hưng Meiji (1868-1912), trong thời gian Hoàng đế Meiji bãi bỏ chế độ phong kiến ​​và thực hiện các cải cách quân sự và công nghiệp hóa quan trọng, đúng giờ đã trở thành một chuẩn mực văn hóa, theo một bài báo năm 2008 trên tạp chí Khoa học, Công nghệ và Xã hội Đông Á được xuất bản bởi Đại học Duke.

Đặc điểm này được coi là lý do chính cho sự tiến bộ của đất nước, từ một nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu bước sang hiện đại công nghiệp hóa.

Trường học, nhà máy và đường sắt - những nơi luôn cần sự đúng giờ cao độ - là những tổ chức chính dẫn đầu sự thay đổi xã hội này. Các nhà máy đã áp dụng Taylorism, một hệ thống quản lý giúp tiết kiệm hiệu quả và tăng năng suất lao động bằng cách tạo ra dây chuyền lắp ráp và băng tải.

Trong khoảng thời gian này, đồng hồ đã trở thành mặt hàng phổ biến và khái niệm ngày 24 giờ trở nên quen thuộc với những người dân. Trên hết, theo nhà nghiên cứu thời gian Ichiro Oda, đây là lúc người Nhật nhận ra giá trị của thời gian là tiền.

Đến thập niên 1920, đúng giờ đã bắt đầu trở thành một khẩu hiệu phổ biến. Khắp nơi nhan nhản những tấm poster về phong cách sống, hướng dẫn phụ nữ tạo kiểu tóc chỉ trong năm phút mỗi ngày và tối đa 55 phút cho các dịp trang trọng để có thể luôn đúng giờ.

"Kể từ đó, người ta đã tìm thấy sự liên kết giữa tính đúng giờ và tính hiệu quả ở các công ty, tổ chức." Makoto Watanabe, phó giáo sư ngành truyền thông đại chúng tại Đại học Hokkaido Bunkyo cho biết. "Nếu một công nhân đến muộn, cả công ty và nhóm của người đó sẽ phải chịu hậu quả." Ông nói. Về cá nhân mà nói, nếu anh không đúng giờ anh sẽ không thể hoàn thành được hết những công việc cần làm.

Mieko Nakabayashi, Giáo sư khoa học xã hội tại Đại học Waseda, đồng thời là một nhà lập pháp trước đây của Đảng Dân chủ Nhật Bản nói: "Việc quan trọng nhất của những nhân viên văn phòng là họ phải đưa bản thân mình vào kỉ luật và sự đúng giờ."

"Nếu anh không thể làm được điều đó, thì anh sẽ nhanh chóng bị mang tiếng xấu trong công ty."

Nhưng, giáo sư cũng giải thích thêm rằng, việc đúng giờ không phải lúc nào cũng mang lại hiệu quả như nhau.

Năm 1990, bi kịch xảy ra ở quận Hyogo khi một học sinh 15 tuổi bị nghiền nát bởi cổng trường cấp ba, khi em cố gắng lao qua chiếc cổng đóng lúc 8h30.

Giáo viên đã nhấn nút đóng cổng đã bị sa thải, và vụ việc đã gây ra nhiều cuộc tranh cãi nhau gắt vào thời điểm đó.

"Quay trở lại ngày trước, việc đóng cổng đúng giờ là điều rất phổ biến. Cách giáo viên trừng phạt những học sinh đi trễ bằng cách bắt chúng chạy một hoặc hai vòng." Yukio Kodata, 33 tuổi, một người Canada gốc Nhật sống và làm việc tại Nhật Bản cho biết. Ngoài ra, điểm đi trễ có thể bị ghi vào hồ sơ và ảnh hưởng đến việc vào đại học của họ.

Sự đúng giờ cũng không thể bù đắp cho vấn đề kém hiệu quả trong các công ty và tổ chức của Nhật Bản.

"Các cuộc họp diễn ra quá lâu, hầu hết mọi người không thực sự đóng góp bất cứ điều gì có ích, các công việc cứ lặp đi lặp lại. Và việc có mặt đúng 9 giờ tại bàn làm việc không tạo nên sự thay đổi gì nhiều cho bức tranh lớn" - Mieko, đến từ Đại học Waseda, nhân xét. Hầu hết các công ty đều yêu cầu nhân viên làm việc hơn 80 giờ mỗi tháng mà không được trả lương, theo báo cáo năm 2016.

Cuối cùng, việc ám ảnh đúng giờ và tình trạng làm thêm giờ quá mức ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống - Kodata, người Canada gốc Nhật cho biết.

"Ở Nhật Bản, mọi người đều có tâm lý rằng nếu người khác đang làm điều đó, mình cũng phải làm điều đó. Về cơ bản, họ bị mắc kẹt." Anh nói. "Rất nhiều bạn bè của tôi đến Canada từ Nhật, và họ không bao giờ muốn quay lại. Họ thích nền giải trí và ẩm thực Nhật Bản, nhưng họ không bao giờ muốn quay lại làm việc ở đó."

"Thật hài hước vì tại Canada, nếu bạn nghỉ vào lúc 5 giờ chiều thì đó sẽ là 'Mình về đây, hẹn gặp lại'." Nhưng ở Nhật thì không.