'Con Voi Ngồi Yên': Kiệt tác đầu tiên và cuối cùng của Hồ Ba - thiên tài tự tử ở tuổi 29

Gần 70 năm trước, ở Nhật Bản có một nhà văn tên là Dazai Osamu. Ông viết xong cuốn sách Thất Lạc Cõi Người, một trong những cuốn tiểu thuyết bán chạy nhất mọi thời đại, sau đó cùng người tình của mình trầm hồ tự tử.

70 năm sau, ở Trung Quốc, chúng ta lại có một câu chuyện từa tựa như vậy. Chúng ta có anh đạo diễn Hồ Ba. Ở tuổi 29, làm xong bộ phim dài đầu tiên và duy nhất của mình, anh tự tử.

Hồ Ba không sống để chờ đến khi tác phẩm của anh ra mắt ở Liên hoan phim Berlin, không chờ nó làm mưa làm gió ở Kim Mã...

Điều này càng trở nên bi thảm bởi bộ phim đã trở thành một hiện tượng và được đông đảo khán giả đón nhận.

Hai hoàn cảnh ấy tưởng chừng như không giống nhau. Dazai chết vì ông đã không còn cảm nhận được niềm vui và hạnh phúc và cuộc sống. Hồ Ba chết, theo như những gì báo chí nói, là bởi tranh cãi với phía sản xuất vì vấn đề thời lượng phim.

Người ta muốn anh cắt phim từ bốn tiếng xuống còn hai tiếng, anh cắt bộ phim xuống còn 3 tiếng 50 phút. Chỉ 10 phút. Tranh cãi nổ ra gay gắt giữa người làm nghệ thuật và người làm kinh doanh, cuối cùng đẩy tất cả vào một tình huống không thể tưởng tượng nổi. Truyền thông rùm beng, nhưng phía nhà sản xuất không hề lên tiếng.

Nhưng Hồ Ba tự vẫn, chẳng lẽ chỉ vì tranh cãi thôi ư? Chỉ vì một chuyện đương nhiên, bởi bộ phim thật sự quá khó để ra rạp với thời lượng dài như thế?

Khi ta nhìn thấy, Hồ Ba, cũng như Dazai, làm những tác phẩm kiệt xuất chẳng khác nào một bức thư tuyệt mệnh. Dazai khóc thương cho số phận mình. Hồ Ba vừa khóc vừa cười vào một xã hội Trung Quốc ích kỉ vô cảm, với những phận người chẳng có lối đi nào khác ngoài đau thương...

Trang IndieWire gọi bộ phim là "swan song" của Hồ Ba. “Swan song” được hiểu như một khúc bi ai của loài thiên nga trước cõi chết, Người xưa tin rằng trong suốt quãng thời gian sống, thiên nga không hề cất tiếng hót, gần như nó bị câm, nhưng một điều bất ngờ là trước khi chết, thiên nga lại cất tiếng hót rất hay và da diết. Có lẽ với Hồ Ba, An Elephant Sitting Still cũng mang ý nghĩa như vậy.

An Elephant Sitting Still (Coi Voi Ngồi Yên) tựa như một bức thư tuyệt mệnh được viết bằng máu trên nền tuyết bẩn. Tột cùng tuyệt vọng và cũng tột cùng đau thương.

Phim kể về bốn con người với bốn số phận khác nhau, nhưng đều tổng kết lại bằng một từ đơn giản: Bi kịch.

Một kẻ qua đêm với vợ bạn, sau đó tận mắt chứng kiến người bạn ấy đột ngột nhào qua lan can tự tử.

Một cô học sinh dây dưa với thầy phó chủ nhiệm trung tuổi đã có vợ.

Người bạn nam thích cô, kẻ bị chính gia đình mình từ bỏ, đẩy một học sinh xuống cầu thang vì người đó đổ cho cậu tội danh ăn cắp điện thoại.

Một ông già với con chó nhỏ, vật lộn với những đứa con muốn tống ông vào viện dưỡng lão. Không ai trong họ tìm thấy bình yên hay hạnh phúc.

Những nhân vật của Con Voi Ngồi Yên không cười. Nếu họ cười, đó cũng là nụ cười cay đắng đến nỗi chính khán giả cũng cảm thấy bức bối. Họ cũng chẳng khóc là mấy. Họ còn chẳng thèm hy vọng

Hầu hết thời lượng phim, người ta thấy các nhân vật tỏ ra vô cảm, thờ ơ với cuộc đời. Tia sáng duy nhất mà những người ấy bám víu vào là con voi ở Mãn Châu Lý, con voi mà chẳng ai biết nó có thực hay không....

Ở rạp xiếc Mãn Châu Lý có một con voi. Suốt cả ngày, nó ngồi ở đó. Có lẽ một vài người liên tục đâm nó bằng dĩa. Hoặc có lẽ, nó chỉ thích ngồi ở đó. Rất nhiều người tề tựu ở đó xem con voi. Họ cho nó ăn, nhưng nó không để ý.

Con Voi xuất hiện như một biểu tượng triết học ở đầu phim, và đến cuối phim, người ta vẫn chẳng thấy nó đâu. Người ta cũng chẳng biết nơi nào là Mãn Châu Lý.

Bốn nhân vật cũng chẳng biết. Nhưng họ cuối cùng đã rời cái xứ đó mà đi. Họ leo lên một chiếc xe để đến xứ nào đó, có thể là Tân Cương hay Mông Cổ. Không biết họ có tìm thấy con voi hay không, chỉ biết là họ đã đi. Họ có tìm thấy hạnh phúc về sau hay không, không ai biết. Nhưng người ta có thể thấy le lói những tia hy vọng.

Coi Voi Ngồi Yên, dù trên phương diện đại chúng hay nghệ thuật, cũng không phải là một bộ phim dễ xem. Phim dài bốn tiếng, nhưng là bốn tiếng với nhịp độ chậm rãi, tông màu chủ đạo là xám, những cảnh quay dài và tiếng nhạc buồn đến gai người.

Nói phim buồn, chi bằng nói nó ngột ngạt. Ngột ngạt và tù đọng. Xã hội được kể trong Con Voi Ngồi Yên là một xã hội, nơi mà sự đồng cảm giữa người với người đã hoàn toàn bị rút cạn.

Sự đố kị, ngờ vực, và gây hấn chi phối các mối quan hệ của con người. Người xem cũng có cảm giác bị rút cạn năng lượng, không chỉ trong khi đang xem phim mà cả một thời gian dài sau đó.

Trong phim, có một gương mặt vừa lạ mà cũng vừa quen, đó là Bành Dục Sướng. Dù phim không xuất sắc bởi yếu tố diễn viên, mà chủ yếu là bởi không khí mà phim thiết lập, tuy nhiên, vẫn không thể không dành lời khen cho Bành Dục Sướng.

Từ một người loanh quanh với những vai phụ trong các bộ phim lưu lượng, có vẻ như cậu đang thật sự tìm được đường đi thích hợp với mình. Từ Thiếu Nữ Tỏa Sáng cho đến Con Voi Ngồi Yên, Bành Dục Sướng quả thật đã có những bước tiến dài.

Cậu không diễn, mà đã thực sự trở thành là cậu thanh niên trong phim, con người với nội tâm đầy đau đớn nhưng vẻ ngoài dửng dưng như luôn đứng sau một lớp sương mù. Đề cử Ảnh đế Kim Mã quả thật xứng đáng với Bành Dục Sướng, và là động lực để cậu có những vai diễn tốt hơn về sau.

Con Voi Ngồi Yên quả xứng danh một tuyệt phẩm. Nó đã mạnh dạn phá vỡ những giới hạn của điện ảnh Trung Quốc trước đó, và mang lại ánh sáng cho nền điện ảnh vốn ì ạch dậm chân tại chỗ và bị chê một màu.

Tuy nhiên, chính cái chết của Hồ Ba cũng chứng minh một sự thật nghiệt ngã rằng, để làm được ra những kiệt tác vẫn còn quá mức khó khăn, khi những yếu tố bên ngoài vẫn chầu chực tác động, xô đổ những người làm nghệ thuật bất cứ lúc nào.