Series "Những người chăm cây thông thái" (Phần 7):_ Cách ủ phân trộn tại nhà

Ủ phân là cách đơn giản nhất, hiệu quả nhất và tiết kiệm nhất để xử lý rác thải hữu cơ trong gia đình. Qua quá trình ủ phân, các chất hữu cơ sẽ nhanh chóng bị phân hủy bởi vi khuẩn và vi sinh vật, trở thành nguồn dinh dưỡng dồi dào cho đất – nguồn tài nguyên giá rẻ và có sẵn.

Nếu khu vực bạn sống không có dịch vụ ủ phân trộn cộng đồng, bạn hoàn toàn có thể thực hiện việc này tại nhà với chi phí thấp thông qua những phương pháp ủ đơn giản như ủ nóng, ủ lạnh hoặc ủ bằng giun đất.

1, Những suy nghĩ sai lầm về ủ phân trộn

Bẩn, bốc mùi, khó thực hiện, cần không gian rộng, dụng cụ và thiết bị ủ đắt đỏ hoặc tốn thời gian đều là những quan niệm sai lầm về ủ phân trộn.

Bất cứ ai, dù sống trong ngôi nhà có sân vườn rộng lớn hay chung cư nhỏ hẹp, có dụng cụ chuyên dụng đắt đỏ hay chỉ có chậu nhựa hoặc giỏ đồ bỏ đi, … đều có thể tự ủ phân trộn tại nhà với thời gian chờ đợi từ vài ngày đến dưới một năm.

Tuy nhiên không phải sản phẩm hữu cơ nào cũng có thể ủ thành phân trộn.

Nên ủ:

• Rau, củ, quả … còn sống hoặc đã nấu chín
• Bã cà phê, bã trà
• Các loại ngũ cốc nấu chín (không có thịt) như mì ống, cơm, yến mạch, các loại đậu, hạt
• Chất liệu 100% cotton hoặc 100% len tự nhiên
• Lông, tóc
• Tro củi
• Giấy vụ, bìa, báo cũ
• Rác thải sân vườn: lá, cành cây, cỏ xén, mùn cưa, …

Không nên ủ

• ­Chất thải vật nuôi (có thể mang mầm bệnh)
• Sản phẩm từ sữa
• Dầu, chất béo
• Cây bệnh hoặc có thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ
• Thịt, cá, xương, …
• Than đá hoặc than củi.

2, Các kiểu ủ phân

Ủ ngoài trời

Đây là cách ủ phân thích hợp nhất cho những gia đình có không gian sân vườn rộng rãi. Chỉ cần chuẩn bị không gian cùng một vài điều kiện cơ bản nhất là bạn đã có thể bắt đầu quá trình ủ phân ngoài trời.

Về dụng cụ ủ, bạn có thể mua thùng ủ phân chuyên dụng hoặc bất cứ loại thùng, xô, … nào mà bạn có. Chỉ cần đảm bảo tạo cho chúng những lỗ nhỏ để thoát nước và cho oxy đi vào. Bạn cũng có thể đào thẳng một hố ở góc vườn và dùng một tấm bạt phủ kín lại.

Bước tiếp theo là lựa chọn kiểu ủ nóng hoặc lạnh. Trong khi ủ nóng phức tạp nhưng thời gian ủ ngắn hơn, ủ lạnh thường cần thời gian dài gấp đôi ủ nóng.

Tùy vào phương pháp và điều kiện thời tiết, độ ẩm tại khu vực ủ, bạn sẽ cần thêm 3 loại “mồi” kích thích vi sinh vật hoạt động dưới đây:

• Thành phần xanh (bã cà phê, rau, vỏ củ quả, …)
• Thành phần nâu (lá khô hoặc giấy báo vụn)
• Nước

Quy trình ủ cần bắt đầu với một lớp đất và một lượng lớn thành phần nâu:

• Rải một lớp đất lót
• Thêm lá khô, cành cây nhỏ hoặc giấy, cao khoảng 15cm
• Thêm từ 10-15cm phần xanh vào chính giữa
• Thêm tiếp 15cm phần nâu
• Tiếp tục các lớp cho đến khi hết nguyên liệu với tỉ lệ nâu/xanh là 2/3

Ủ nóng

Hầu hết những quan niệm sai lầm về ủ phân đều xuất pháp từ phương pháp ủ nóng. Phương pháp này yêu cầu có sự cân bằng giữa lượng nitơ, carbon, oxy và nước. Ngoài ra, tỉ lệ giữa phần xanh và nâu cũng cần tương đối chính xác để giữ hỗn hợp ẩm, xốp nhưng không quá ướt.

Khi ủ nóng, lý tưởng nhất là nên đảo trộn một lần một tuần để hòa tan thêm oxy vào hỗn hợp (nhiều hơn hoặc ít hơn tùy vào nhiệt độ và điều kiện thời tiết bên ngoài).  

Nếu hỗn hợp quá ướt hoặc có mùi khó chịu có nghĩa là lượng oxy cung cấp chưa đủ. Bạn cần đảo trộn nhiều hơn và thêm phần nâu. Nếu hỗn hợp có vẻ khô, bạn cần thêm phần xanh và nước.

Ủ nóng cũng đòi hỏi nhiệt độ trong thùng ủ luôn duy trì ở mức 57 – 71 độ C (135 – 160 độ F). Dưới 57 độ, thời gian ủ sẽ kéo dài hơn. Trên 71 độ có thể giết chết những vi sinh vật phân hủy rác trong thùng.

Trong trường hợp không có nhiệt kế, bạn có thể kiểm tra bằng tay. Chỉ cần cảm thấy bên trong nóng hơn ngoài trời một chút là đạt.

Nếu ủ đúng cách, thùng phân ủ của bạn sẽ sẵn sàng để sử dụng sau 1 đến 3 tháng.

Ủ lạnh

Về cơ bản, ủ lạnh là phiên bản “lười” của ủ nóng. Không cần chia tỉ lệ các thành phần, cũng không cần đảo trộn, cân đo lượng nước, không khí hay kiểm soát nhiệt độ. Với ủ lạnh, bạn chỉ đơn giản là ném tất cả mọi thứ có thể ủ vào thùng và chờ đợi. Quá trình này thường mất khoảng 6 tháng hoặc lâu hơn.

Ủ Bokashi

Đây thực chất là phương pháp lên men chất hữu cơ của người Nhật Bản, thích hợp để xử lý chất thải hữu cơ cấp tốc, phù hợp cho những gia đình sống ở khu chung cư hoặc căn hộ, không có nhiều không gian để ủ bên ngoài.

Để ủ Bokashi, bạn cần xếp các loại rác hữu cơ vào thùng và thêm chất Bokashi để kích hoạt lên men. Thùng Bokashi phải được đậy nắp kín và có vòi xả phần nước thừa, nếu không hỗn hợp sẽ bốc mùi rất khó ngửi. Vì là quá trình phân hủy kị khí – phân hủy không có mặt oxy – nên cần tránh mở lắp thùng thường xuyên. Bản chất của Bokashi là lên men, ngược lại với ủ phân thông thường. Mặc dù chỉ mất 10 ngày để quá trình lên men hoàn thành, nhưng phần bã của Bokashi vẫn cần được xử lý bằng cách trộn vào thùng ủ thông thường, hoặc chôn xuống đất.

Ủ với giun hoặc trùn quế

Hệ thống phân trộn này khá đặc biệt khi dựa vào giun đất hoặc trùn quế ăn các thành phần rác hữu cơ và bài tiết ra nitơ trong chất nhầy cùng chất thải của chúng. Đây được coi là nguồn phân bón tự nhiên tốt nhất cho đất.

Tất cả những gì chúng ta cần làm là đưa một lượng giun/trùn quế vừa đủ vào hỗn hợp phân ủ và duy trì nhiệt độ từ 12 – 30 độ, thêm một chút độ ẩm. Giun và trùn quế khi hoạt động sẽ tạo ra chất dinh dưỡng, đồng thời sinh ra những lứa giun mới, tiếp tục quá trình phân hủy.

Cách này cũng có thể được dùng để ủ phân với những gia đình có ít không gian sinh hoạt (chung cư/căn hộ). Bạn nên chuẩn bị một thùng đất kín, sau đó thêm vào hỗn hợp chất thải hữu cơ và một lượng giun/trùn quế với tỉ lệ 1 phần giun/9 phần đất.