Vì sao nhìn vào mặt trời có thể gây nên hiện tượng hắt hơi?

Bạn đã bao giờ lâm vào tình cảnh bỗng dưng “nháy mũi” không thể kiểm soát khi bước từ một không gian tối (như rạp chiếu phim) tới nơi có ánh sáng chiếu đột ngột chưa? Có tới 1/3 dân số thế giới trả lời từng gặp tình trạng tương tự, các nhà khoa học đã đặt tên cho hiện tượng này là: phản xạ hắt hơi ánh sáng.

Hắt hơi do tiếp xúc với ánh sáng chói lóa (hắt hơi ảo giác) là một “tật di truyền” mà khoa học vẫn chưa thể lý giải nhưng nó đã thu hút được sự quan tâm của một số vĩ nhân trong lịch sử.

Nhà triết học Hy Lạp vĩ đại Aristotle vào năm 350 trước Công nguyên từng đặt câu hỏi trong chương đầu tiên của quyển Cuốn Sách Về Những Vấn Đề (The Book of Problems) rằng: "Tại sao sức nóng của mặt trời lại gây hắt hơi?".

Aristotle đưa ra giả thuyết phỏng đoán sức nóng của mặt trời là nguyên nhân tạo ra độ ẩm nên mồ hôi bên trong mũi và miệng tiết ra nhiều hơn. Để thoát khỏi tình trạng khó chịu ấy, cơ thể buộc chúng ta phải hắt hơi.

Khoảng 2000 năm sau, vào đầu thế kỷ 17, nhà triết học và cũng là nhà khoa học nổi tiếng - Francis Bacon bắt tay vào việc khám phá những bí ẩn xung quanh phản xạ hắt hơi của con người.

Ông bác bỏ lý thuyết Aristotle đưa ra là không chính xác bằng thực nghiệm: nhắm mắt và nhìn thẳng về phía mặt trời. Kết quả là Francis Bacon không hề bị dính một cái hắt hơi nào. Do đó, ông cho rằng việc nhìn vào mặt trời khiến người ta chảy nước mắt, nước mắt sau đó chảy vào mũi và gây hắt hơi.

Giả thuyết của Francis Bacon đã được coi là khá hợp lý, tuy nhiên, khi có thêm nhiều hiểu biết về sinh lý cơ thể, các nhà khoa học không đồng tình với quan điểm trên. Bởi lẽ việc hắt hơi xảy ra quá nhanh sau khi tiếp xúc với ánh sáng, trong khi đó, phải mất một khoảng thời gian nhất định thì việc chảy nước mắt mới bắt đầu diễn ra.

Hắt hơi là kết quả từ những liên kết chéo của các dây thần kinh sinh ba nằm ở rìa gần hộp sọ. Khu vực này được gọi là vùng thần kinh hộp sọ số V.

Đây là vùng não lớn nhất và phức tạp nhất. Từ vùng này sẽ sinh ra ba bó dây thần kinh nối liền tới mắt, khoang mũi và quai hàm. Vùng thần kinh hộp sọ số V luôn nhận được cùng một lúc rất nhiều tín hiệu thần kinh.

Chính vì thế, các tế bào sinh ba thỉnh thoảng sẽ phát sinh các phản ứng nhầm lẫn. Thay vì đem tín hiệu ánh sáng đến tế bào mắt, những tế bào thần kinh sinh ba sẽ chuyển nhầm đến mũi.

Tuy nhiên, vì hiện tượng này vô hại và không liên quan đến bất kì tình trạng bệnh lý nào khác nên hầu như các nghiên cứu khoa học về đề tài này rất khan hiếm.

Vào năm 1964, một nghiên cứu mới mang lại kết quả vô cùng khả quan qua việc chứng minh phản xạ hắt hơi khi nhìn về phía ánh sáng thực chất là một đặc điểm di truyền. Nếu cha hoặc mẹ gặp tình trạng này, thì xác suất là 50% con cái của họ cũng sẽ có những biểu hiện tương tự.

Louis Ptácek, nhà thần kinh học tại Đại học California, San Francisco, đồng thời là nhà điều tra tại Viện Y khoa Howard Hughes chia sẻ những nghiên cứu về “phản xạ hắt hơi ánh sáng” rất đáng để làm.

Ptácek nghiên cứu các rối loạn tầng sinh môn như động kinh và đau nửa đầu, ông tin rằng việc điều tra phản xạ hắt hơi có thể làm sáng tỏ nhiều vấn đề liên quan đến thần kinh.

Năm 1978, tiến sĩ Roberta Pagon và các đồng nghiệp của mình đã có một bước tiến lớn trong cuộc hành trình đi tìm câu trả lời của hiện tượng đặc biệt trên.

Trong thời gian tham dự một hội thảo về dị tật bẩm sinh, vấn đề phản xạ hắt hơi ánh sáng đã được đưa ra. Sau một cuộc khảo sát nhanh, 4 trên tổng số 10 bác sĩ trong cuộc thảo luận cho biết họ và gia đình mình rất dễ bị hắt hơi khi tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng mặt trời.

Không những vậy, việc hắt hơi liên tiếp nhiều cái có sự trùng lặp đối với các thành viên trong gia đình, nhưng lại khác nhau ở từng gia đình một.

Đây được xem là manh mối quan trọng để đưa đến kết luận cuối cùng. Sau quá trình cùng nhau nghiên cứu, các nhà khoa học đã có thể mô tả hiện tượng hóc búa này với cái tên chính xác là "Hội chứng ACHOO" (Autosomal-Dominant Compelling Helio-Ophthalmic Outburst - "Phản xạ hắt hơi quang học").

Hội chứng với cái tên trùng hợp buồn cười ACHOO này không phải bệnh, nhưng đôi khi sẽ gây nguy hiểm cho một số cá nhân ở các hoàn cảnh nhất định: họ dễ bị hắt hơi không cưỡng lại được khi đang cầm lái, khi băng qua đường hoặc nếu họ là phi công. Lời khuyên để tránh những cơn hắt hơi không mong muốn này đó là đeo kính râm.

Khoảng 15 - 30% người trên thế giới mắc hội chứng này và tỉ lệ cao thấp còn tùy khu vực. Tại Mỹ tỉ lệ khoảng 28% nam da trắng và 16% nữ da trắng mắc chứng ACHOO, còn ở châu Phi tỷ lệ chỉ 2%.

Hiện tại, vẫn còn nhiều giả thiết về nguồn gốc của ACHOO, gen và dây thần kinh số V vẫn chỉ là một trong số nhiều giả thiết xoay quanh hiện tượng kì lạ này.

Nếu bạn hỏi còn chứng hắt hơi kì lạ nào nữa không thì có đấy. Hắt hơi liên tục sau khi đạt cực khoái này (đã công bố trên báo Hiệp hội Y Dược Hoàng Gia), hắt hơi sau khi ăn no và hắt hơi vì chocolate.