Những chi tiết ẩn dụ thâm thúy về kinh tế - chính trị trong truyện thiếu nhi 'Phù Thủy Xứ Oz'

Đừng bao giờ đánh giá một cuốn sách qua bìa của nó (Never judge a book by its cover) là câu nói luôn đúng với mọi hoàn cảnh, đặc biệt khi chúng ta nói đến những cuốn truyện thiếu nhi.

Ẩn bên trong câu truyện ngây thơ trong sáng, chúng ta có thể thấy được rất nhiều thông điệp sâu sắc về xã hội, con người được tác giả cài cắm một cách tinh vi. Cuốn truyện The Wonderful Wizard of Oz của tác giả Frank Baum, một trong những tác phẩm có ảnh hưởng nhất đến văn hóa đương đại Mỹ là một quyển sách như vậy.

Xuất thân từ vùng nông thôn Nam Dakota, giống nhân vật chính Dorothy, ông đã chứng kiến sự trỗi dậy của phòng trào dân túy của người nông dân ở phía Tây và những biến động không ngừng của đời sống chính trị trong những năm đầu thế kỷ 20. Dưới góc nhìn của nhà sử học Henry Littelfeld, đây là một số chi tiết “sâu sắc” mà bạn có thể bỏ qua khi tham gia vào hành trình đến thành phố Ngọc Lục bảo cùng nhóm của Dorothy.

Dorothy

Dorothy, nhân vật chính trong tiểu thuyết, được cho là đại diện cho người Mỹ trung lưu với các phẩm chất như tốt bụng, dũng cảm, thẳng thắn và sẵn sàng đối mặt với những điều mình chưa biết để tìm giải pháp cho những vấn đề mình đang phải đối mặt.

Trong 20 năm cuối thế kỷ 19, nông dân Mỹ là tầng lớp bị ảnh hưởng nặng nề nhất từ sự biến đổi khí hậu, khủng hoảng kinh tế. Nhiều người lâm vào cảnh bần cùng hóa, phải tha hương cầu thực và hình thành các phong trào dân túy nhằm lấy lại công bằng cho bản thân.

Bù nhìn

Bù nhìn được nhìn như nhân vật đại diện cho các nông dân. Nhân vật này luôn cho mình rất ngu ngốc vì không có não, tương tự như cách người Mỹ thường gán cho người nông dân miền Trung các đặc điểm như vô học, cứng đầu và không biết điều.

Tuy nhiên, đây lại là nhân vật có sự thay đổi tính cách rõ rệt nhất, khi trở nên thành một người cai trị thông thái của xứ Oz vào cuối truyện, cho thấy anh chàng này thông minh hơn nhiều người tưởng rất nhiều.

Người Thiếc

Người Thiếc chính là ẩn dụ của hình ảnh công nhân Mỹ, bị ngược đãi, đối xử tàn tệ đến “mất đi tính người” (trong truyện, nhân vật này không có tim) khi chèn ép trong nhữn nhà máy của các ông chủ nhà máy, đại gia tư bản công nghiệp.

Ấn tượng đầu tiên của Người Thiếc là lớp vỏ rỉ sét, như một cách phản ánh tình trạng thất nghiệp cao kỉ lục ở giới thợ thuyền vào những năm 1890.

Sư tử hèn nhát

Chú sư tử hèn nhát, theo phân tích của Littlefield chính là hình ảnh của William Jennings Bryan, người được coi anh hùng của phong trào Dân túy lúc bấy giờ và biệt danh sư tử cũng được ưu ái dành cho ông.

Bryan là người ủng hộ nhiệt tình cho phong trào Bạc Tự do (một chính sách kinh tế lớn tại Mỹ vào cuối thế kỷ 19, khi những người nông dân Trung Mỹ muốn giá trị của đồng tiền phải được căn cứ theo lượng vàng và bạc bên trong quốc khố, chứ không chỉ vàng nói riêng).

Phù thủy độc ác

Phù thủy độc ác trong truyện là hình ảnh tượng trưng cho các nhóm lợi ích kinh tế làm lũng đoạn chính trị Mỹ. Khi nhà Dorothy rơi vào lãnh địa của Phù thủy độc ác ở phía Đông, nó thực chất ám chỉ việc đập tan sức mạnh tài chính Phố Wall, một mong muốn của nhiều người nông dân Trung Tây thời đó.

Chị gái của mụ, Phù thủy phía Tây, lại là cách nói hình tượng cho tượng trưng cho giới thượng lưu đang sống ở khu vực phía Tây của đất nước...

Lốc xoáy

Lốc xoáy, theo ý kiến của nhiều độc giả có thể là một lối nói ẩn dụ cho cho Phong trào Bạc Tự do hoặc những biến động chính trị nói chung. Trong thời kỳ này, bên cạnh tranh cãi về chính sách Bạc tự do, còn phải đề cập đến sự hình thành của nhiều đảng phái, phong trào dân túy để hướng sự chú ý đến tầng lớp lao động miền Trung.

Đôi ủng đỏ của Dorothy

Trong truyện gốc của Baum, đôi ủng của Dorothy được làm bằng bạc, chứ không phải bằng ruby. Sự thay đổi chỉ được thực hiện để bộ phim có thêm đất diễn cho sức mạnh của Techncolor, công nghệ “tô màu phim” phổ biến thời đó.

Đôi ủng bạc, được hiểu như mong muốn khác của người nông dân khi muốn giá trị đồng tiền phải được gắn với bạc và vàng (biểu hiện của phong trào ủng hộ chính sách Bạc tự do)

Thành phố Ngọc Lục Bảo

Thành phố Ngọc lục bảo và Cung điện Hoàng gia Oz chính là hình ảnh cho Washington, D.C. và Nhà Trắng, đầu não chính trị của cả nước. Để khắc họa cụ thể hơn, màu sắc của thành phố là xanh ngọc lục bảo, màu chủ đạo trên tờ tiền USD.

Phù thuỷ

Phù thủy, không quá bất ngờ là hình ảnh đại diện cho Tổng thống Mỹ, theo phân tích của Littlefeld. Trong câu chuyện, phù thủy Oz vĩ đại, quyền lực thực chất chỉ là một kẻ ba hoa, khi bản thân không có chút quyền lực nào trong tay mà chỉ có được vị trí trên nhờ tài thuyết phục.

Sự mỉa mai càng rõ hơn khi người này yêu cầu Dorothy giết phù thủy phía Tây hộ ông ta trong khi ông cũng tìm cách bỏ trốn khỏi đây.

Thế nhưng, nhà nghiên cứu Littlefield vẫn khẳng định ràng, các chi tiết ẩn dụ ngầm cho chính trị và những biến động đời sống hoàn toàn không phải sự sắp đặt cho chủ ý của tác giả Frank Baum. Thế nhưng, nếu không, tại sao ông lại tìm cách lồng ghép chúng vào trong cuốn truyện của mình?

Chính những bí ẩn không lời giải đáp này là thứ khiến một câu truyện mỏng và đơn giản như Phù thủy xứ Oz mãi trở thành một tác phẩm bất hủ trong lòng người đọc.