Lý do gì khiến Joker - một phim chuyển thể truyện tranh đoạt giải Sư Tử Vàng cao quý?

Có một vài điều khiến giới phê bình chuyên môn bất ngờ khi Joker 2019 của Todd Phillips thắng giải Sư Tử Vàng.

Trước hết, phải nói là liên hoan phim ở Châu Âu như Liên hoan phim Venice hoặc Cannes đều rất chú trọng tính nghệ thuật của các phim tham gia tranh giải, ban giam khảo thậm chí sẽ không để mắt đến thể loại phim bom tấn chuyển thể truyện tranh siêu anh hùng. Thế nhưng Joker lại trở thành tựa phim đầu tiên thuộc thể loại này đạt được giải thưởng danh giá như vậy.

Kế đến, Joker là phim Mỹ thứ 3 trong vòng 1 thập kỷ qua được vinh danh tại Liên hoan phim Venice. Gần đây nhất là Shape of Water của Guillermo del Toro hồi năm 2017, xa hơn chút nữa là phim chính kịch Somewhere của Sofia Coppola ra mắt năm 2010. Nên nhớ Italia là cái nôi của nghệ thuật nhân loại, ngay cả với phim Hollywood thì để tỏa sáng ở đấu trường này cũng không phải dễ dàng.

Chính vì thế, nếu nói nhân vật Joker của Joaquin Phoenix đã tạo nên một phép màu cũng không phải là quá lố.

Giải Sư Tử Vàng có giá trị như thế nào?

Sư Tử Vàng (Leone d'Oro) của Liên hoan phim Venice (Ý) là một trong những giải thưởng danh giá nhất bộ môn nghệ thuật thứ 7, tương đương với Cành Cọ Vàng (Palme d'Or) - Liên hoan phim Cannes (Pháp), Gấu Vàng (Goldener Bär) - Liên hoan phim Berlin (Đức) và Best Picture - Academy Award (Viện Hàn Lâm Khoa Khoa Học & Nghệ Thuật Hoa Kỳ).

Cơ chế trao giải Sư Tử Vàng không quá phức tạp, không có nhiều hạng mục như Oscar, giải Sư Tử Vàng vinh danh các hạng mục gồm phim xuất sắc nhất, diễn viên xuất sắc nhất, tương tự như Cành Cọ Vàng (lưu ý là bản thân Joaquin Phoenix cũng từng được giải diễn viên xuất sắc nhất tại Liên hoan phim Cannes 2017 với phim You Were Never Really Here).

Chính vì các liên hoan phim của Châu Âu khá khép kín và không có nhiều hạng mục như Oscar, thế nên diễn viên hoặc tựa phim nào được giải danh giá nhất đều chứng tỏ chiến thắng rất thuyết phục, mang về tiếng tăm không ai sánh bằng đồng thời nâng cao uy tín trong giới chuyên môn (mặc dù chưa chắc đã được người xem phổ thông biết đến).

Tất cả những đạo diễn và và diễn viên từng đạt giải Sư Tử Vàng hoặc Cành Cọ Vàng đều được xem là các nhân vật ở thượng tầng của giới nghệ thuật, bất kể phim của họ kén khán giả và không kiếm được nhiều tiền nhưng vẫn được cho là ở một đẳng cấp cao hơn nhiều so với các phim bom tấn triệu đô.

Nhắc đến Sư Tử Vàng, những cái tên tiêu biểu trong vài thập niên gần đây có thể kể đến như Roy Andersson, Takeshi Kitano, Nikita Mikhalkov, Kim Ki-duk, Lý An, Trương Nghệ Mưu, Sofia Coppola (con gái của huyền thoại Francis Ford Coppola), Trần Anh Hùng, Alfonso Cuarón...và giờ đây đến lượt Todd Phillips với tựa phim Joker.

Nói đến đây, chỉ riêng việc Joker vốn chuyển thể từ truyện tranh đã đủ bất ngờ, thế nhưng khi xem xét đến những đối thủ của Joker tại Liên hoan phim Venice lần này càng khiến người ta hãi hùng hơn khi Todd Phillips phải đối đầu với những tựa phim của các đạo diễn xuất sắc nhất thế giới.

Tranh tài ở Venice năm nay còn có The Laundromat của Steven Soderbergh, Marriage Story của Noah Baumbach, Ad Astra của James Gray và đặc biệt đáng chú ý là An Officer and a Spy của đạo diễn gây tranh cãi Roman Polanski. Thành thật mà nói, không ai tin Joker có thể làm nên chuyện trên đất Ý cho đến điều đó thực sự xảy ra.

Có một điều thú vị là trưởng ban giám khảo của giải Sư Tử Vàng năm nay là bà Lucrecia Martel - nữ đạo diễn người Argentina từng có mâu thuẫn với Marvel Studios khi họ đề nghị bà chỉ đạo phim riêng của Black Widow nhưng cuối cùng thỏa thuận bất thành chỉ vì lãnh đạo Marvel nhỡ mồm nói:

Đừng lo về những cảnh hành động, chúng tôi sẽ lo giúp chị việc đó.

Câu nói trên không biết có hàm ý gì không nhưng đã khiến Lucrecia Martel nổi giận, bà cảm thấy bị xúc phạm, bị kỳ thị giới tính khi đại diện Marvel có ý cho rằng nữ đạo diễn không quay nổi cảnh hành động. Nhiều ý kiến cho rằng Lucrecia Martel không ưa Marvel nên lại vừa mắt hơn với phim chuyển thể của DC. Dù sao đi nữa đây cũng chỉ là tin hành lang được đồn thổi mà thôi.

Vì sao 'Joker' có thể thắng giải Sư Tử Vàng?

Joker của Todd Phillips không phải là tựa phim được khen hay nhất năm nay, nhưng lại là tựa phim được chú ý đánh giá nhiều nhất, đồng thời khiến giới phê bình chuyên môn chia rẽ sâu sắc nhất với phổ điểm chênh lệch rõ rệt và thái độ tiếp nhận vô cùng trái ngược của các chuyên gia trên toàn thế giới.

Nói ngắn gọn là Joker đã gây sóng gió không hề nhỏ, đến mức làm giới truyền thông rối loạn không biết đâu mà lần, thậm chí các tờ báo lớn cùng biên tập viên uy tín cũng phải thận trọng khi xem xét thái độ của quần chúng, họ cần điều chỉnh lời văn phù hợp khi đánh giá về Joker - một tựa phim có thể dẫn đến tranh cãi vì bất đồng quan điểm.

Một khác biệt nữa khiến kết quả cuối cùng của Lễ trao giải Sư Tử Vàng là nó không quá phô trương như Oscar, không mất nhiều tháng trời để quảng cáo rầm rộ, vận động hành lang, định hướng dư luận theo ý đồ của những ông lớn ở Hollywood.

Ban giám khảo của Sư Tử Vàng chỉ gồm khoảng 10 hoặc 12 người, những thành viên ban giám khảo đều thuộc hàng tiền bối "cây đa cây đề" trong làng nghệ thuật Châu Âu, mặc dù họ ít khi xuất hiện và cả đời có thể chỉ làm rất ít phim.

Bởi vậy, lựa chọn cuối cùng cho phim đạt giải Sư Tử Vàng vốn rất phụ thuộc vào nhận định chủ quan của những giám khảo này, nó không bị ảnh hưởng bởi dư luận và thuần phục vụ cho những tiêu chí nghệ thuật của giải thưởng.

Thú thật rằng không có cách nào để trả lời cho câu hỏi "Vì sao Joker thắng giải?" trừ khi một trong số các giám khảo chịu trò chuyện với báo chí và nói lên quan điểm cá nhân.

Ở Liên hoan phim Venice hoặc Cannes, chuyện một bộ phim ai cũng thích phải trắng tay ra về và một phim không ai cho rằng sẽ thắng cuối cùng lại đoạt giải vốn là chuyện bình thường, đơn giản là giám khảo thích hoặc không thích mà thôi, chẳng ai có thể quản được điều đó.

Trong năm nay, phim của Roman Polanski về nhì và Joker đã chiến thắng giải nhất, các nhà phê bình cho rằng đây chỉ là phát pháo đầu, gã hề điên loạn của Joaquin Phoenix được dự đoán sẽ còn tạo ra nhiều bất ngờ hơn nữa.

Tuy nhiên cũng cần nói thêm là trưởng ban giám khảo - nữ đạo diễn người Argentina Lucrecia Martel vốn yêu thích phim kinh phí thấp, đối với bà thì phim càng tốn ít tiền mà hay ho thì lại càng có giá trị cao (Joker chỉ tốn 55 triệu USD, xem như thấp kỷ lục cho một tựa phim lớn).

Joker được phân loại là B-movie, tức phim điện ảnh thương mại (commercial motion picture) có kinh phí thấp, không thuộc thể loại arthouse mà hướng tới thị trường đại chúng (mass market). Nói chung là lần này tên hề của DC khá hợp khẩu vị trưởng ban giám khảo Lucrecia Martel.

Một lý do nữa khiến chiến thắng của Joker thú vị hơn là một số tiêu chí đánh giá phim của Sư Tử Vàng khá đồng nhất với Best Picture của Academy Awards.

Điều này có nghĩa là phim nào đạt Sư Tử Vàng vào tháng 8 năm nay rất có thể sẽ được ít nhất là đề cử ở hạng mục Best Picture vào tháng 2 năm sau. Khán giả và giới phê bình cũng có nhiều cơ hội và lý do để "hóng" Oscar hơn.

Chúng ta hãy chờ xem, rồi Joker và Joaquin Phoenix sẽ mang đến những bất ngờ gì phía trước.